II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

118. Platon, Gorgiasz 475a1–e6

Sokrates dowodzi Polosowi, że lepszą rzeczą jest doznawać niesprawiedliwości niż ją popełniać, a zatem nie ma pożytku z retoryki, uczącej jak obronić swą sprawę za wszelką cenę.

Sokrates, Polos:

^475a2ΠΩΛ. Πάνυ γε· καὶ καλῶς γε ³νῦν ὁρίζῃ, ὦ Σώκρατες, ἡδονῇ τε καὶ ἀγαϑῷ ὁριζόμενος τὸ ⁴καλόν.

ΣΩ. Οὐκοῦν τὸ αἰσχρὸν τῷ ἐναντίῳ, λύπῃ τε καὶ ⁵κακῷ;

ΠΩΛ. ᾿Ανάγκη.

ΣΩ. ῞Οταν ἄρα δυοῖν καλοῖν ϑά⁶τερον κάλλιον ᾖ, ἢ τῷ ἑτέρῳ τούτοιν ἢ ἀμϕοτέροις ὑπερ⁷βάλλον κάλλιόν ἐστιν, ἤτοι ἡδονῇ ἢ ὠϕελίᾳ ἢ ἀμϕοτέροις.

⁸ΠΩΛ. Πάνυ γε.

ΣΩ. Καὶ ὅταν δὲ δὴ δυοῖν αἰσχροῖν τὸ ^b1ἕτερον αἴσχιον ᾖ, ἤτοι λύπῃ ἢ κακῷ ὑπερβάλλον αἴσχιον ²ἔσται· ἢ οὐκ ἀνάγκη;

ΠΩΛ. Ναί.

³ΣΩ. Φέρε δή, πῶς ἐλέγετο νυνδὴ περὶ τοῦ ἀδικεῖν καὶ ⁴ἀδικεῖσϑαι; οὐκ ἔλεγες τὸ μὲν ἀδικεῖσϑαι κάκιον εἶναι, τὸ ⁵δὲ ἀδικεῖν αἴσχιον;

ΠΩΛ. ῎Ελεγον.

ΣΩ. Οὐκοῦν εἴπερ ⁶αἴσχιον τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσϑαι, ἤτοι λυπηρότερόν ἐστιν ⁷καὶ λύπῃ ὑπερβάλλον αἴσχιον ἂν εἴη ἢ κακῷ ἢ ἀμϕοτέροις; ⁸οὐ καὶ τοῦτο ἀνάγκη;

ΠΩΛ. Πῶς γὰρ οὔ;

ΣΩ. Πρώτον ^c1μὲν δὴ σκεψώμεϑα, ἆρα λύπῳ ὑπερβάλλει τὸ ἀδικεῖν τοῦ ²ἀδικεῖσϑαι, καὶ ἀλγοῦσι μᾶλλον οἱ ἀδικοῦντες ἢ οἱ ἀδικού³μενοι;

ΠΩΛ. Οὐδαμῶς, ὦ Σώκρατες, τοῦτό γε.

ΣΩ. Οὐκ ⁴ἄρα λύπῃ γε ὑπερέχει.

ΠΩΛ. Οὐ δῆτα.

ΣΩ. Οὐκοῦν εἰ ⁵μὴ λύπῃ, ἀμϕοτέροις μὲν οὐκ ἂν ἔτι ὑπερβάλλοι.

ΠΩΛ. Οὐ ⁶ϕαίνεται.

ΣΩ. Οὐκοῦν τῷ ἑτέρῳ λείπεται.

ΠΩΛ. Ναί.

⁷ΣΩ. Τῷ κακῷ.

ΠΩΛ. ῎Εοικεν.

ΣΩ. Οὐκοῦν κακῷ ὑπερ⁸βάλλον τὸ ἀδικεῖν κάκιον ἂν εἴη τοῦ ἀδικεῖσϑαι.

ΠΩΛ. ⁹Δῆλον δὴ ὅτι.

^d1ΣΩ. ῎Αλλο τι οὖν ὑπὸ μὲν τῶν πολλῶν ἀνϑρώπων καὶ ²ὑπὸ σοῦ ὡμολογεῖτο ἡμῖν ἐν τῷ ἔμπροσϑεν χρόνῳ αἴσχιον ³εἶναι τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσϑαι;

ΠΩΛ. Ναί.

ΣΩ. Νῦν ⁴δέ γε κάκιον ἐϕάνη.

ΠΩΛ. ῎Εοικε.

ΣΩ. Δέξαιο ἂν οὖν ⁵σὺ μᾶλλον τὸ κάκιον καὶ τὸ αἴσχιον ἀντὶ τοῦ ἧττον; μὴ ⁶ὄκνει ἀποκρίνασϑαι, ὦ Πῶλε· οὐδὲν γὰρ βλαβήσῃ· ἀλλὰ ⁷γενναίως τῷ λόγῳ ὥσπερ ἰατρῷ παρέχων ἀποκρίνου, καὶ ἢ ^e1ϕάϑι ἢ μὴ ἃ ἐρωτῶ.

ΠΩΛ. ᾿Αλλ' οὐκ ἂν δεξαίμην, ὦ Σώ²κρατες.

ΣΩ. ῎Αλλος δέ τις ἀνϑρώπων;

ΠΩΛ. Οὔ μοι ³δοκεῖ κατά γε τοῦτον τὸν λόγον.

ΣΩ. ᾿Αληϑῆ ἄρα ἐγὼ ⁴ἔλεγον, ὅτι οὔτ' ἂν ἐγὼ οὔτ' ἂν σὺ οὔτ' ἄλλος οὐδεὶς ἀνϑρώ⁵πων δέξαιτ' ἂν μᾶλλον ἀδικεῖν ἢ ἀδικεῖσϑαι· κάκιον γὰρ ⁶τυγχάνει ὄν.

ΠΩΛ. Φαίνεται.

1.

ὅταν […] δυοῖν αἰσχροῖν τὸ ἕτερον αἴσχιον ᾖ, ἤτοι λὐπῃ ἢ κακῷ ὑπερβάλλον αἴσχιον ἔσται (475a8–b2)

αἴσχιον ⊆ λυπερότερον ∪ κάκιον

brzydsze ⊆ boleśniejsze ∪ gorsze

Zał.

2.

τὸ […] ἀδικεῖν αἴσχιον (475b4–5)

τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσϑαι ⊆ αἴσχιον

krzywdzenie od krzywdy ⊆ brzydsze

Zał.

3.

τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσϑαι, ἤτοι λυπηρότερόν ἐστιν καὶ λύπῃ ὑπερβάλλον αἴσχιον ἂν εἴη ἢ κακῷ ἢ ἀμϕοτέροις (475b6–7)

τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσϑαι ⊆ λυπερότερον ∪ κακόν ∪ (λυπερότερον ∩ κακόν)

krzywdzenie od krzywdy ⊆ boleśniejsze ∪ gorsze ∪ (boleśniejsze ∩ gorsze)

1., 2., R1.3.11

4.

Οὐκ […] λύπῃ […] ὑπερέχει (475c3–4) τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσϑαι (475c1–2)

τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσϑαι ∥ λυπερότερον

krzywdzenie od krzywdy ∥ boleśniejsze

Zał.

5.

ἀμϕοτέροις […] οὐκ ἂν ἔτι ὑπερβάλλοι (475c5)

τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσϑαι ∥ λυπερότερον ∩ κάκιον

krzywdzenie od krzywdy ∥ boleśniejsze ∩ gorsze

Zał.

6.

Τῷ κακῷ (475c7) λείπεται (475c6)

τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσϑαι ⊆ κάκιον

krzywdzenie od krzywdy ⊆ gorsze

3., 4., 5., R1.3.8.5

7.

οὐκ ἂν δεξαίμην (475e1) μᾶλλον τὸ κάκιον καὶ τὸ αἴσχιον ἀντὶ τοῦ ἧττον (475d5)

κάκιον ∩ αἴσχιον ∥ δεχόμενον μᾶλλον ὑπό τινος

gorsze ∩ brzydsze ∥ chętniej wybierane przez kogoś

Zał.

8.

οὐδεὶς ἀνϑρώπων δέξαιτ' ἂν μᾶλλον ἀδικεῖν ἢ ἀδικεῖσϑαι (475e3–5)

τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσϑαι ∥ δεχόμενον μᾶλλον ὑπό τινος

krzywdzenie od krzywdy ∥ chętniej wybierane przez kogoś

2., 6., 7., R1.3.4.2

(Siwek)

Polos: Z pewnością. I pięknie definiujesz teraz, Sokratesie, piękno przez przyjemność i dobro.

Sokrates: A szpetotę definiujemy za pomocą ich przeciwieństw — cierpienia i zła.

Polos: Koniecznie.

Sokrates: Jeśli zatem z dwóch pięknych rzeczy jedna jest piękniejsza, to albo jest piękniejsza pod jednym z tych dwóch względów, to znaczy przyjemności lub pożytku, albo oboma?

Polos: Z pewnością.

Sokrates: A jeśli z dwóch rzeczy brzydkich jedna jest brzydsza od drugiej, to musi być brzydsza pod względem albo cierpienia, albo zła? Czy nie jest tak z konieczności?

Polos: Tak.

Sokrates: No dobrze, a co przed chwilą mówiliśmy o popełnianiu lub znoszeniu niesprawiedliwości? Czy nie powiedziałeś, że znoszenie niesprawiedliwości jest czymś gorszym, a jej popełnianie czymś brzydszym?

Polos: Powiedziałem.

Sokrates: Zatem jeśli brzydsze jest popełnianie niesprawiedliwości od jej znoszenia, to albo jest boleśniejsze i to właśnie pod względem cierpienia jest brzydsze, albo ze względu na zło, albo i jedno, i drugie? Czy nie jest tak z konieczności?

Polos: Jakżeby nie?

Sokrates: Trzeba więc najpierw zbadać, czy cierpienie wynika z popełniania niesprawiedliwości raczej niż z jej znoszenia, a także czy bardziej cierpi ten, co ją popełnia, czy ten, co ją znosi?

Polos: Nigdy tak nie jest, Sokratesie.

Sokrates: Zatem nie cierpienie przeważa?

Polos: Nie, na pewno.

Sokrates: Jeśli nie cierpienie, to oba te względy nie przeważają?

Polos: Nie, jak się wydaje.

Sokrates: Pozostaje zatem ten drugi wzgląd.

Polos: Tak.

Sokrates: Zło.

Polos: Tak się wydaje.

Sokrates: Zatem jeśli w popełnieniu niesprawiedliwości przeważa zło, to gorzej jest popełnić ją niż znosić.

Polos: To oczywiste.

Sokrates: Czy nie zgodziłeś się z nami przed chwilą w imieniu wielu ludzi i w swoim własnym, że szpetniej jest popełnić niesprawiedliwość niż znosić?

Polos: Tak.

Sokrates: Teraz powiedziałeś, że jest czymś gorszym.

Polos: Tak się wydaje.

Sokrates: Czy wybrałbyś rzecz gorszą i brzydszą od takiej, która jest mniej zła i brzydka? Nie ociągaj się z odpowiedzią, Polosie; w niczym ci to nie zaszkodzi. Zdaj się na rozum niczym na lekarza i odpowiedz tak lub nie na moje pytanie.

Polos: Nie wybrałbym takiej rzeczy, Sokratesie.

Sokrates: A ktoś inny?

Polos: Nie wydaje mi się, jeśli się tak rozumuje.

Sokrates: Powiedziałem więc prawdę, że ani ja, ani ty, ani nikt inny nie wolałby popełnić niesprawiedliwość raczej niż ją znosić; jest to bowiem złe.

Polos: Tak się wydaje.

(Jowett)

Pol. To be sure, Socrates; and I very much approve of your measuring beauty by the standard of pleasure and utility.

Soc. And deformity or disgrace may be equally measured by the opposite standard of pain and evil?

Pol. Certainly.

Soc. Then when of two beautiful things one exceeds in beauty, the measure of the excess is to be taken in one or both of these; that is to say, in pleasure or utility or both?

Pol. Very true.

Soc. And of two deformed things, that which exceeds in deformity or disgrace, exceeds either in pain or evil — must it not be so?

Pol. Yes.

Soc. But then again, what was the observation which you just now made, about doing and suffering wrong? Did you not say, that suffering wrong was more evil, and doing wrong more disgraceful?

Pol. I did.

Soc. Then, if doing wrong is more disgraceful than suffering, the more disgraceful must be more painful and must exceed in pain or in evil or both: does not that also follow?

Pol. Of course.

Soc. First, then, let us consider whether the doing of injustice exceeds the suffering in the consequent pain: Do the injurers suffer more than the injured?

Pol. No, Socrates; certainly not.

Soc. Then they do not exceed in pain?

Pol. No.

Soc. But if not in pain, then not in both?

Pol. Certainly not.

Soc. Then they can only exceed in the other?

Pol. Yes.

Soc. That is to say, in evil?

Pol. True.

Soc. Then doing injustice will have an excess of evil, and will therefore be a greater evil than suffering injustice?

Pol. Clearly.

Soc. But have not you and the world already agreed that to do injustice is more disgraceful than to suffer?

Pol. Yes.

Soc. And that is now discovered to be more evil?

Pol. True.

Soc. And would you prefer a greater evil or a greater dishonour to a less one? Answer, Polus, and fear not; for you will come to no harm if you nobly resign yourself into the healing hand of the argument as to a physician without shrinking, and either say ”Yes” or ”No” to me.

Pol. I should say ”No.”

Soc. Would any other man prefer a greater to a less evil?

Pol. No, not according to this way of putting the case, Socrates.

Soc. Then I said truly, Polus that neither you, nor I, nor any man, would rather, do than suffer injustice; for to do injustice is the greater evil of the two.

Pol. That is the conclusion.