II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

119. Platon, Gorgiasz 475e7–477a4

Kto ponosi karę, odnosi pożytek.

Sokrates, Polos:

^475e7ΣΩ. ῾Ορᾷς οὖν, ὦ Πῶλε, ὁ ἔλεγχος παρὰ τὸν ἔλεγχον ⁸παραβαλλόμενος ὅτι οὐδὲν ἔοικεν, ἀλλὰ σοὶ μὲν οἱ ἄλλοι ⁹πάντες ὁμολογοῦσιν πλὴν ἐμοῦ, ἐμοὶ δὲ σὺ ἐξαρκεῖς εἷς ὢν ^476a1μόνος καὶ ὁμολογῶν καὶ μαρτυρῶν, καὶ ἐγὼ σὲ μόνον ἐπιψη²ϕίζων τοὺς ἄλλους ἐῶ χαίρειν. καὶ τοῦτο μὲν ἡμῖν οὕτως ³ἐχέτω· μετὰ τοῦτο δὲ περὶ οὗ τὸ δεύτερον ἠμϕεσβητήσαμεν ⁴σκεψώμεϑα, τὸ ἀδικοῦντα διδόναι δίκην ἆρα μέγιστον τῶν ⁵κακῶν ἐστιν, ὡς σὺ ᾤου, ἢ μεῖζον τὸ μὴ διδόναι, ὡς αὖ ⁶ἐγὼ ᾤμην.

⁷Σκοπώμεϑα δὲ τῇδε· τὸ διδόναι δίκην καὶ τὸ κολάζεσϑαι ⁸δικαίως ἀδικοῦντα ἆρα τὸ αὐτὸ καλεῖς;

ΠΩΛ. ῎Εγωγε.

^b1ΣΩ. ῎Εχεις οὖν λέγειν ὡς οὐχὶ τά γε δίκαια πάντα καλά ²ἐστιν, καϑ' ὅσον δίκαια; καὶ διασκεψάμενος εἰπέ.

ΠΩΛ. ³᾿Αλλά μοι δοκεῖ, ὦ Σώκρατες.

ΣΩ. Σκόπει δὴ καὶ τόδε· ⁴ἆρα εἴ τίς τι ποιεῖ, ἀνάγκη τι εἶναι καὶ πάσχον ὑπὸ τούτου ⁵τοῦ ποιοῦντος;

ΠΩΛ. ῎Εμοιγε δοκεῖ.

ΣΩ. ῏Αρα τοῦτο ⁶πάσχον ὃ τὸ ποιοῦν ποιεῖ, καὶ τοιοῦτον οἷον ποιεῖ τὸ ποιοῦν; ⁷λέγω δὲ τὸ τοιόνδε· εἴ τις τύπτει, ἀνάγκη τι τύπτεσϑαι;

⁸ΠΩΛ. ᾿Ανάγκη.

ΣΩ. Καὶ εἰ σϕόδρα τύπτει ἢ ταχὺ ὁ ^c1τύπτων, οὕτω καὶ τὸ τυπτόμενον τύπτεσϑαι;

ΠΩΛ. Ναί.

²ΣΩ. Τοιοῦτον ἄρα πάϑος τῷ τυπτομένῳ ἐστὶν οἷον ἂν τὸ ³τύπτον ποιῇ;

ΠΩΛ. Πάνυ γε.

ΣΩ. Οὐκοῦν καὶ εἰ κάει ⁴τις, ἀνάγκη τι κάεσϑαι;

ΠΩΛ. Πῶς γὰρ οὔ;

ΣΩ. Καὶ εἰ ⁵σϕόδρα γε κάει ἢ ἀλγεινῶς, οὕτω κάεσϑαι τὸ καόμενον ὡς ⁶ἂν τὸ κᾶον κάῃ;

ΠΩΛ. Πάνυ γε.

ΣΩ. Οὐκοῦν καὶ εἰ ⁷τέμνει τι, ὁ αὐτὸς λόγος; τέμνεται γάρ τι.

ΠΩΛ. Ναί.

⁸ΣΩ. Καὶ εἰ μέγα γε ἢ βαϑὺ τὸ τμῆμα ἢ ἀλγεινόν, τοιοῦ^d1τον τμῆμα τέμνεται τὸ τεμνόμενον οἷον τὸ τέμνον τέμνει;

²ΠΩΛ. Φαίνεται.

ΣΩ. Συλλήβδην δὴ ὅρα εἰ ὁμολογεῖς, ὃ ³ἄρτι ἔλεγον, περὶ πάντων, οἷον ἂν ποιῇ τὸ ποιοῦν, τοιοῦτον ⁴τὸ πάσχον πάσχειν.

ΠΩΛ. ᾿Αλλ' ὁμολογῶ.

⁵ΣΩ. Τούτων δὴ ὁμολογουμένων, τὸ δίκην διδόναι πότερον ⁶πάσχειν τί ἐστιν ἢ ποιεῖν;

ΠΩΛ. ᾿Ανάγκη, ὦ Σώκρατες, ⁷πάσχειν.

ΣΩ. Οὐκοῦν ὑπό τινος ποιοῦντος;

ΠΩΛ. Πῶς ⁸γὰρ οὔ; ὑπό γε τοῦ κολάζοντος.

ΣΩ. ῾Ο δὲ ὀρϑῶς κολάζων ^e1δικαίως κολάζει;

ΠΩΛ. Ναί.

ΣΩ. Δίκαια ποιῶν ἢ οὔ;

²ΠΩΛ. Δίκαια.

ΣΩ. Οὐκοῦν ὁ κολαζόμενος δίκην διδοὺς ³δίκαια πάσχει;

ΠΩΛ. Φαίνεται.

ΣΩ. Τὰ δὲ δίκαιά που ⁴καλὰ ὡμολόγηται;

ΠΩΛ. Πάνυ γε.

ΣΩ. Τούτων ἄρα ὁ ⁵μὲν ποιεῖ καλά, ὁ δὲ πάσχει, ὁ κολαζόμενος.

ΠΩΛ. Ναί.

^477a1ΣΩ. Οὐκοῦν εἴπερ καλά, ἀγαϑά; ἢ γὰρ ἡδέα ἢ ὠϕέ²λιμα.

ΠΩΛ. ᾿Ανάγκη.

ΣΩ. ᾿Αγαϑὰ ἄρα πάσχει ὁ δίκην ³διδούς;

ΠΩΛ. ῎Εοικεν.

ΣΩ. ᾿Ωϕελεῖται ἄρα;

ΠΩΛ. ⁴Ναί.

1.

τὸ διδόναι δίκην καὶ τὸ κολάζεσϑαι δικαίως ἀδικοῦντα […] τὸ αὐτὸ καλεῖς (476a7–8)

δίκην διδούς = ὀρϑῶς κολαζόμενος

ponoszący karę = słusznie karany

Zał.

2.

τά […] δίκαια πάντα καλά ἐστιν (476b1–2)

δίκαια ⊆ καλά

sprawiedliwość ⊆ piękno

Zał.

3.

τοῦτο πάσχον ὃ τὸ ποιοῦν ποιεῖ, καὶ τοιοῦτον οἷον ποιεῖ τὸ ποιοῦν (476b5–6)

to, co ulega pewnej czynności, jest takie samo i tej samej jakości, co sama czynność

οἷον ἂν ποιῇ τὸ ποιοῦν, τοιοῦτον τὸ πάσχον πάσχειν (476d3–4)

jakie jest działanie, taki jest jego skutek

Zał.

[4.

ὀρϑῶς κολάζων ⊆ δίκαια ποιῶν → ὀρϑῶς κολαζόμενος ⊆ δίκαια πάσχων

słusznie karzący ⊆ czyniący sprawiedliwość → słusznie karany ⊆ doznający sprawiedliwości

Podstawienie 3.]

5.

῾Ο […] ὀρϑῶς κολάζων δικαίως κολάζει (476d8–e1)

ὀρϑῶς κολάζων ⊆ δικαίως κολάζων

słusznie karzący ⊆ sprawiedliwie karzący

Zał.

6.

δικαίως κολάζει […] δίκαια ποιῶν (476e1)

δικαίως κολάζων ⊆ δίκαια ποιῶν

sprawiedliwie karzący ⊆ czyniący sprawiedliwość

Zał.

7.

ὁ κολαζόμενος δίκην διδοὺς δίκαια πάσχει (476e2–3)

ὀρϑῶς κολαζόμενος ⊆ δίκαια πάσχων

słusznie karany ⊆ doznający sprawiedliwości

4., 5., 6., R3.1.4

8.

ὁ […] ποιεῖ καλά (476e4–5)

ὀρϑῶς κολάζων ⊆ καλὰ ποιῶν

słusznie karzący ⊆ czyniący piękno

2., 5., 6., R7.22

9.

καλά […] πάσχει, ὁ κολαζόμενος (476e5)

ὀρϑῶς κολαζόμενος ⊆ καλὰ πάσχων

słusznie karany ⊆ doznający piękna

2., 7., R7.6

10.

εἴπερ καλά, ἀγαϑά (477a1)

καλά ⊆ ἀγαϑά

piękno ⊆ dobro

Zał.

11.

ἀγαϑά; ἢ γὰρ ἡδέα ἢ ὠϕέλιμα (477a1–2)

ἀγαϑά ⊆ ἡδέα ∪ ὠϕέλιμα

dobro ⊆ przyjemność ∪ pożytek

Zał.

12.

᾿Αγαϑὰ […] πάσχει ὁ δίκην διδούς (477a2–3)

δίκην διδούς ⊆ ἀγαϑά πάσχων

ponoszący karę ⊆ doznający dobra

1., 9., 10., R7.18

[13.

δίκην διδούς ∥ ἡδέα πάσχων

ponoszący karę ∥ doznający przyjemności

Fakt]

14.

ὁ δίκην διδούς (477a2–3) ὠϕελεῖται (477a3)

δίκην διδούς ⊆ ὠϕέλιμα πάσχων

ponoszący karę ⊆ doznający pożytku

11., 12., 13., R7.21

(Siwek)

Sokrates: Widzisz teraz Polosie, że nasze dwa rozumowania, jeśli je porównać, w niczym nie są do siebie podobne; z tobą zgadzają się wszyscy z wyjątkiem mnie; co do mnie, wystarczy mi potwierdzenie i świadectwo ciebie jednego, i jeśli tylko ty zagłosujesz, nikt inny nie jest mi potrzebny.

Zostawmy jednak tę sprawę tak jak jest i przejdźmy do następnego przedmiotu naszej dyskusji: czy podnieść karę, jeśli się popełniło niesprawiedliwość, jest największym złem, jak ty uważasz, czy też czymś lepszym niż jej nie ponieść, jak ja utrzymywałem. Rozpatrzmy to w ten sposób: ponieść karę i zostać sprawiedliwie ukaranym skoro się popełniło występek to, według ciebie, to samo?

Polos: Tak.

Sokrates: Czy możesz zatem powiedzieć, że nie wszystko, co sprawiedliwe, jest piękne, o ile jest sprawiedliwe? Ale namyśl się dobrze odpowiadając.

Polos: Wydaje mi się, że wszystko, Sokratesie.

Sokrates: Rozważ jeszcze i to: jeśli ktoś coś robi, musi istnieć z konieczności również coś, co tej czynności ulega?

Polos: I mnie się tak wydaje.

Sokrates: Czy to, co ulega pewnej czynności, nie jest takie samo i tej samej jakości, co sama czynność? Na przykład coś takiego: jeśli ktoś uderza, musi być też coś uderzone?

Polos: Koniecznie.

Sokrates: A jeśli uderzający uderza mocno i szybko, tak samo i uderzony jest uderzony?

Polos: Tak.

Sokrates: Taki sam jest zatem efekt w uderzonym, jakie zostało dokonane uderzenie?

Polos: Tak właśnie.

Sokrates: Podobnie gdy ktoś coś pali, istnieje coś, co jest palone?

Polos: Nie inaczej.

Sokrates: I jeśli palenie dokonuje się w sposób gwałtowny lub bolesny, tak samo pali się to, co jest palone, tak jak palenie jest dokonywane?

Polos: Tak.

Sokrates: I tak samo jest, jeśli się tnie? Coś jest cięte.

Polos: Tak.

Sokrates: I jeśli tnie się szeroko, głęboko lub boleśnie, tak samo to, co jest cięte, jest cięte, jak dokonuje się cięcia?

Polos: Tak się wydaje.

Sokrates: Krótko mówiąc, zastanów się, czy zgadzasz się z tym, co przed chwilą powiedziałem: jakie jest działanie, taki jest jego skutek.

Polos: Ależ zgadzam się.

Sokrates: Jeśli się z tym zgadzasz, to powiedz, czy ponieść karę to skutek działania czy działanie.

Polos: Koniecznie skutek działania, Sokratesie.

Sokrates: Sprawionym przez kogoś, kto działa?

Polos: Jakżeby inaczej? Przez karzącego.

Sokrates: Ten zaś, kto słusznie karze, karze sprawiedliwie?

Polos: Tak.

Sokrates: Czyniąc rzeczy sprawiedliwe, czy nie?

Polos: Sprawiedliwe.

Sokrates: Toteż ten, kto ponosi karę, podlega sprawiedliwości?

Polos: Tak się wydaje.

Sokrates: A czy nie zgodziliśmy się, że to, co sprawiedliwe jest piękne?

Polos: Z pewnością.

Sokrates: A zatem jeden, działający, czyni rzeczy piękne, drugi, karany, piękne znosi.

Polos: Tak.

Sokrates: A jeśli piękne, to i dobre? Albo przyjemne, albo pożyteczne.

Polos: Koniecznie.

Sokrates: Dobra zatem doświadcza ten, kto ponosi karę?

Polos: Tak się wydaje.

Sokrates: Zatem odnosi pożytek?

Polos: Tak.

(Jowett)

Soc. You see, Polus, when you compare the two kinds of refutations, how unlike they are. All men, with the exception of myself, are of your way of thinking; but your single assent and witness are enough for me — I have no need of any other, I take your suffrage, and am regardless of the rest. Enough of this, and now let us proceed to the next question; which is, Whether the greatest of evils to a guilty man is to suffer punishment, as you supposed, or whether to escape punishment is not a greater evil, as I supposed. Consider: — You would say that to suffer punishment is another name for being justly corrected when you do wrong?

Pol. I should.

Soc. And would you not allow that all just things are honourable in so far as they are just? Please to reflect, and, tell me your opinion.

Pol. Yes, Socrates, I think that they are.

Soc. Consider again: — Where there is an agent, must there not also be a patient?

Pol. I should say so.

Soc. And will not the patient suffer that which the agent does, and will not the suffering have the quality of the action? I mean, for example, that if a man strikes, there must be something which is stricken?

Pol. Yes.

Soc. And if the striker strikes violently or quickly, that which is struck will he struck violently or quickly?

Pol. True.

Soc. And the suffering to him who is stricken is of the same nature as the act of him who strikes?

Pol. Yes.

Soc. And if a man burns, there is something which is burned?

Pol. Certainly.

Soc. And if he burns in excess or so as to cause pain, the thing burned will be burned in the same way?

Pol. Truly.

Soc. And if he cuts, the same argument holds — there will be something cut?

Pol. Yes.

Soc. And if the cutting be great or deep or such as will cause pain, the cut will be of the same nature?

Pol. That is evident.

Soc. Then you would agree generally to the universal proposition which I was just now asserting: that the affection of the patient answers to the affection of the agent?

Pol. I agree.

Soc. Then, as this is admitted, let me ask whether being punished is suffering or acting?

Pol. Suffering, Socrates; there can be no doubt of that.

Soc. And suffering implies an agent?

Pol. Certainly, Socrates; and he is the punisher.

Soc. And he who punishes rightly, punishes justly?

Pol. Yes.

Soc. And therefore he acts justly?

Pol. Justly.

Soc. Then he who is punished and suffers retribution, suffers justly?

Pol. That is evident.

Soc. And that which is just has been admitted to be honourable?

Pol. Certainly.

Soc. Then the punisher does what is honourable, and the punished suffers what is honourable?

Pol. True.

Soc. And if what is honourable, then what is good, for the honourable is either pleasant or useful?

Pol. Certainly.

Soc. Then he who is punished suffers what is good?

Pol. That is true.

Soc. Then he is benefited?

Pol. Yes.