II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

120. Platon, Gorgiasz 477a5–e6

Kto ponosi karę, uwalnia się od najgorszego zła.

Sokrates, Polos:

^477a5ΣΩ. ῏Αρα ἥνπερ ἐγὼ ὑπολαμβάνω τὴν ὠϕελίαν; βελ⁶τίων τὴν ψυχὴν γίγνεται, εἴπερ δικαίως κολάζεται;

ΠΩΛ. ⁷Εἰκός γε.

ΣΩ. Κακίας ἄρα ψυχῆς ἀπαλλάττεται ὁ δίκην ⁸διδούς;

ΠΩΛ. Ναί.

ΣΩ. ῏Αρα οὖν τοῦ μεγίστου ἀπαλ^b1λάτεται κακοῦ; ὧδε δὲ σκόπει· ἐν χρημάτων κατασκευῇ ²ἀνϑρώπου κακίαν ἄλλην τινὰ ἐνορᾷς ἢ πενίαν;

ΠΩΛ. Οὔκ, ³ἀλλὰ πενίαν.

ΣΩ. Τί δ' ἐν σώματος κατασκευῇ; κακίαν ⁴ἂν ϕήσαις ἀσϑένειαν εἶναι καὶ νόσον καὶ αἶσχος καὶ τὰ ⁵τοιαῦτα;

ΠΩΛ. ῎Εγωγε.

ΣΩ. Οὐκοῦν καὶ ἐν ψυχῇ πονη⁶ρίαν ἡγῇ τινα εἶναι;

ΠΩΛ. Πῶς γὰρ οὔ;

ΣΩ. Ταύτην ⁷οὖν οὐκ ἀδικίαν καλεῖς καὶ ἀμαϑίαν καὶ δειλίαν καὶ τὰ ⁸τοιαῦτα;

ΠΩΛ. Πάνυ μὲν οὖν.

ΣΩ. Οὐκοῦν χρημάτων ^c1καὶ σώματος καὶ ψυχῆς, τριῶν ὄντων, τριττὰς εἴρηκας πονη²ρίας, πενίαν, νόσον, ἀδικίαν;

ΠΩΛ. Ναί.

ΣΩ. Τίς οὖν ³τούτων τῶν πονηριῶν αἰσχίστη; οὐχ ἡ ἀδικία καὶ συλλή⁴βδην ἡ τῆς ψυχῆς πονηρία;

ΠΩΛ. Πολύ γε.

ΣΩ. Εἰ δὴ ⁵αἰσχίστη, καὶ κακίστη;

ΠΩΛ. Πῶς, ὦ Σώκρατες, λέγεις;

⁶ΣΩ. ῾Ωδί· ἀεὶ τὸ αἴσχιστον ἤτοι λύπην μεγίστην ⁷παρέχον ἢ βλάβην ἢ ἀμϕότερα αἴσχιστόν ἐστιν ἐκ τῶν ⁸ὡμολογημένων ἐν τῷ ἔμπροσϑεν.

ΠΩΛ. Μάλιστα.

⁹ΣΩ. Αἴσχιστον δὲ ἀδικία καὶ σύμπασα ψυχῆς πονηρία νυνδὴ ^d1ὡμολόγηται ἡμῖν;

ΠΩΛ. ῾Ωμολόγηται γάρ.

ΣΩ. Οὐκοῦν ²ἢ ἀνιαρότατόν ἐστι καὶ ἀνίᾳ ὑπερβάλλον αἴσχιστον τούτων ³ἐστὶν ἢ βλάβῃ ἢ ἀμϕότερα;

ΠΩΛ. ᾿Ανάγκη.

ΣΩ. ῏Αρ' ⁴οὖν ἀλγεινότερόν ἐστιν τοῦ πένεσϑαι καὶ κάμνειν τὸ ἄδικον ⁵εἶναι καὶ ἀκόλαστον καὶ δειλὸν καὶ ἀμαϑῆ;

ΠΩΛ. Οὐκ ⁶ἔμοιγε δοκεῖ, ὦ Σώκρατες, ἀπὸ τούτων γε.

ΣΩ. ῾Υπερϕυεῖ ⁷τινι ἄρα ὡς μεγάλῃ βλάβῃ καὶ κακῷ ϑαυμασίῳ ὑπερβάλλουσα ^e1τἆλλα ἡ τῆς ψυχῆς πονηρία αἴσχιστόν ἐστι πάντων, ἐπειδὴ ²οὐκ ἀλγηδόνι γε, ὡς ὁ σὸς λόγος.

ΠΩΛ. Φαίνεται.

³ΣΩ. ᾿Αλλὰ μήν που τό γε μεγίστῃ βλάβῃ ὑπερβάλλον ⁴μέγιστον ἂν κακὸν εἴη τῶν ὄντων.

ΠΩΛ. Ναί.

ΣΩ. ῾Η ⁵ἀδικία ἄρα καὶ ἡ ἀκολασία καὶ ἡ ἄλλη ψυχῆς πονηρία ⁶μέγιστον τῶν ὄντων κακόν ἐστιν;

ΠΩΛ. Φαίνεται.

1.

Κακίας […] ψυχῆς ἀπαλλάττεται ὁ δίκην διδούς (477a7–8)

τίνος ἀπαλλάττεται ὁ δίκην διδούς ⊆ κακία ψυχῆς

od czego uwalnia się ponoszący karę ⊆ zło duszy

Zał.

2.

τοῦ μεγίστου ἀπαλλάτεται κακοῦ (477a8–b1)

τίνος ἀπαλλάττεται ὁ δίκην διδούς ⊆ μέγιστον κακόν

od czego uwalnia się ponoszący karę ⊆ największe zło

1., 5., 15., R1.2.1.10

3.

ἐν χρημάτων κατασκευῇ ἀνϑρώπου κακίαν (477b1–2) οὔκ (477b2) ἄλλην τινὰ ἐνορᾷς ἢ πενίαν (477b2)

κακία χρημάτων = πενία

zło bogactwa = ubóstwo

Zał.

4.

ἐν σώματος κατασκευῇ; κακίαν ἂν ϕήσαις ἀσϑένειαν εἶναι καὶ νόσον καὶ αἶσχος καὶ τὰ τοιαῦτα (477b3–5)

κακία σώματος = νόσος

zło ciała = choroba

Zał.

5.

ἐν ψυχῇ πονηρίαν (477b5–6) ἀδικίαν καλεῖς καὶ ἀμαϑίαν καὶ δειλίαν καὶ τὰ τοιαῦτα (477b7–8)

κακία ψυχής = ἀδικία

zło duszy = niesprawiedliwość

Zał.

6.

χρημάτων καὶ σώματος καὶ ψυχῆς, τριῶν ὄντων, τριττὰς εἴρηκας πονηρίας (477b8–c2)

κακία ⊆ κακία χρημάτων ∪ κακία σώματος ∪ κακία ψυχῆς

zło ⊆ zło bogactwa ∪ zło ciała ∪ zło duszy

Zał.

7.

τριττὰς εἴρηκας πονηρίας, πενίαν, νόσον, ἀδικίαν (477c1–2)

κακία ⊆ πενία ∪ νόσος ∪ ἀδικία

zło ⊆ ubóstwo ∪ choroba ∪ niesprawiedliwość

3., 4., 5., 6., R1.3.3

8.

τούτων τῶν πονηριῶν αἰσχίστη […] ἡ τῆς ψυχῆς πονηρία (477c1–2)

κακία ψυχῆς = αἴσχιστον

zło duszy = najbrzydsze

Zał.

9.

τούτων τῶν πονηριῶν αἰσχίστη […] ἡ ἀδικία (477c3)

ἀδικία ⊆ αἴσχιστον

niesprawiedliwość ⊆ najbrzydsze

5., 8., R1.2.1.1

10.

ἀεὶ τὸ αἴσχιστον ἤτοι λύπην μεγίστην παρέχον ἢ βλάβην ἢ ἀμϕότερα αἴσχιστόν ἐστιν (477c6–7)

αἴσχιστον ⊆ λυπερότατον ∪ βλάπτιστον

najbrzydsze ⊆ najboleśniejsze ∪ najszkodliwsze

Zał.

11.

ἀδικία (477c9) ἢ ἀνιαρότατόν ἐστι καὶ ἀνίᾳ ὑπερβάλλον αἴσχιστον τούτων ἐστὶν ἢ βλάβῃ ἢ ἀμϕότερα (477d2–3)

ἀδικία ⊆ λυπερότατον ∪ βλάπτιστον

niesprawiedliwość ⊆ najboleśniejsze ∪ najszkodliwsze

9., 10., R1.1.1.1

12.

Οὐκ (477d5) ἀλγεινότερόν ἐστιν τοῦ πένεσϑαι καὶ κάμνειν τὸ ἄδικον εἶναι καὶ ἀκόλαστον καὶ δειλὸν καὶ ἀμαϑῆ (477d4–5)

ἀδικία ∥ λυπερότατον

niesprawiedliwość ∥ najboleśniejsze

Zał.

13.

῾Υπερϕυεῖ τινι ἄρα ὡς μεγάλῃ βλάβῃ καὶ κακῷ ϑαυμασίῳ ὑπερβάλλουσα τἆλλα ἡ τῆς ψυχῆς πονηρία αἴσχιστόν ἐστι πάντων (477d6–e1)

ἀδικία ⊆ βλάπτιστον

niesprawiedliwość ⊆ najszkodliwsze

11., 12., R1.3.8.1

14.

τό […] μεγίστῃ βλάβῃ ὑπερβάλλον μέγιστον ἂν κακὸν εἴη τῶν ὄντων. (477e3–4)

βλάπτιστον ⊆ μέγιστον κακόν

najszkodliwsze ⊆ największe zło

Zał.

15.

῾Η ἀδικία […] καὶ ἡ ἀκολασία καὶ ἡ ἄλλη ψυχῆς πονηρία μέγιστον τῶν ὄντων κακόν ἐστιν (477e4–6)

ἀδικία ⊆ μέγιστον κακόν

niesprawiedliwość ⊆ największe zło

13., 14., R1.1.1.1

(Siwek)

Sokrates: Czy jest to pożytek taki, jak sobie wyobrażam? Czy jego dusza nie staje się lepsza dzięki sprawiedliwej karze?

Polos: Jest to możliwe.

Sokrates: A zatem ten, kto ponosi karę, uwalnia swą duszę od złości?

Polos: Tak.

Sokrates: A zatem uwalnia od największego zła? Zastanów się bowiem nad czymś takim: Gdy chodzi o bogactwo, to czy widzisz inne niż ubóstwo zło, które mogłoby spotkać posiadającego je człowieka?

Polos: Nie, tylko ubóstwo.

Sokrates: A w tym, co dotyczy ciała? Czy nie nazwiesz tu złem słabości, choroby, szpetoty i tym podobnych?

Polos: Tak.

Sokrates: Czy sądzisz, że istnieją jakieś schorzenia duszy?

Polos: Jakżeby nie?

Sokrates: Czy nie nazywasz ich niesprawiedliwością, nieuctwem, tchórzostwem i tym podobnie?

Polos: Z pewnością.

Sokrates: Zatem dla tych trzech rzeczy, bogactwa, ciała i duszy, uznajesz trzy schorzenia: ubóstwo, chorobę i niesprawiedliwość?

Polos: Tak.

Sokrates: Które z tych trzech schorzeń jest najszpetniejsze? Czy nie niesprawiedliwość i, ogólnie mówiąc, schorzenia duszy?

Polos: I to o wiele.

Sokrates: Jeśli najszpetniejsze, to i najgorsze?

Polos: Jak to, Sokratesie, rozumiesz?

Sokrates: Tak: zawsze to, co najszpetniejsze, to jest to, co przysparza największych cierpień lub szkody, albo jednego i drugiego — zgodnie z tym, cośmy wcześniej ustalili.

Polos: To prawda.

Sokrates: Czyż nie zgodziliśmy się teraz, że najszpetniejsza jest niesprawiedliwość i wszystkie schorzenia duszy?

Polos: Zgodziliśmy się.

Sokrates: Zatem albo sprawia najwięcej bólu i przez nadmiar cierpienia jest z nich najszpetniejsza, albo dlatego, że jest najbardziej szkodliwa, albo jedno i drugie?

Polos: Z pewnością.

Sokrates: Czy bardziej się cierpi, gdy się jest niesprawiedliwym, rozwiązłym, tchórzem lub nieukiem niż gdy się jest ubogim i chorym?

Polos: Nie wydaje mi się, Sokratesie, zgodnie z tym, co zostało powiedziane.

Sokrates: Schorzenia duszy są więc najszpetniejsze ze wszystkich przez przewagę powodowanej szkody i zdumiewający ogrom zła, czym górują nad innymi; bo, twoim zdaniem, nie przez cierpienie.

Polos: Tak się wydaje.

Sokrates: To jednak, co powoduje największą szkodę, jest największym złem, jakie istnieje?

Polos: Tak.

Sokrates: Zatem niesprawiedliwość, rozwiązłość, i inne schorzenia duszy są największym złem, jakie istnieje?

Polos: Tak się wydaje.

(Jowett)

Soc. Do I understand you to mean what I mean by the term ”benefited”? I mean, that if he be justly punished his soul is improved.

Pol. Surely.

Soc. Then he who is punished is delivered from the evil of his soul?

Pol. Yes.

Soc. And is he not then delivered from the greatest evil? Look at the matter in this way: — In respect of a man's estate, do you see any greater evil than poverty?

Pol. There is no greater evil.

Soc. Again, in a man's bodily frame, you would say that the evil is weakness and disease and deformity?

Pol. I should.

Soc. And do you not imagine that the soul likewise has some evil of her own?

Pol. Of course.

Soc. And this you would call injustice and ignorance and cowardice, and the like?

Pol. Certainly.

Soc. So then, in mind, body, and estate, which are three, you have pointed out three corresponding evils — injustice, disease, poverty?

Pol. True.

Soc. And which of the evils is the most disgraceful? — Is not the most disgraceful of them injustice, and in general the evil of the soul?

Pol. By far the most.

Soc. And if the most disgraceful, then also the worst?

Pol. What do you mean, Socrates?

Soc. I mean to say, that is most disgraceful has been already admitted to be most painful or hurtful, or both.

Pol. Certainly.

Soc. And now injustice and all evil in the soul has been admitted by to be most disgraceful?

Pol. It has been admitted.

Soc. And most disgraceful either because most painful and causing excessive pain, or most hurtful, or both?

Pol. Certainly.

Soc. And therefore to be unjust and intemperate, and cowardly and ignorant, is more painful than to be poor and sick?

Pol. Nay, Socrates; the painfulness does not appear to me to follow from your premises.

Soc. Then, if, as you would argue, not more painful, the evil of the soul is of all evils the most disgraceful; and the excess of disgrace must be caused by some preternatural greatness, or extraordinary hurtfulness of the evil.

Pol. Clearly.

Soc. And that which exceeds most in hurtfulness will be the greatest of evils?

Pol. Yes.

Soc. Then injustice and intemperance, and in general the depravity of the soul, are the greatest of evils!

Pol. That is evident.