II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

121. Platon, Gorgiasz 506c5–507d6

Sokrates dowodzi Kalliklesowi, że kto szuka szczęścia, winien szukać mądrości, zaś człowiek niemądry, będąc nieuporządkowany, będzie też i nieszczęśliwy.

Sokrates rozmawia sam z sobą, od czasu do czasu włącza się Kallikles:

^506c5ΣΩ. ῎Ακουε δὴ ἐξ ἀρχῆς ἐμοῦ ἀναλαβόντος τὸν λόγον.

⁶῏Αρα τὸ ἡδὺ καὶ τὸ ἀγαϑὸν τὸ αὐτό ἐστιν;

Οὐ ταὐτόν, ⁷ὡς ἐγὼ καὶ Καλλικλῆς ὡμολογήσαμεν.

Πότερον δὲ τὸ ἡδὺ ⁸ἕνεκα τοῦ ἀγαϑοῦ πρακτέον, ἢ τὸ ἀγαϑὸν ἕνεκα τοῦ ἡδέος;

⁹Τὸ ἡδὺ ἕνεκα τοῦ ἀγαϑοῦ.

῾Ηδὺ δέ ἐστιν τοῦτο οὗ ^d1παραγενομένου ἡδόμεϑα, ἀγαϑὸν δὲ οὗ παρόντος ἀγαϑοί ²ἐσμεν;

Πάνυ γε.

᾿Αλλὰ μὴν ἀγαϑοί γέ ἐσμεν καὶ ἡμεῖς ³καὶ τἆλλα πάντα ὅς' ἀγαϑά ἐστιν, ἀρετῆς τινος παραγενο⁴μένης;

῎Εμοιγε δοκεῖ ἀναγκαῖον εἶναι, ὦ Καλλίκλεις.

⁵᾿Αλλὰ μὲν δὴ ἥ γε ἀρετὴ ἑκάστου, καὶ σκεύους καὶ σώματος ⁶καὶ ψυχῆς αὖ καὶ ζῴου παντός, οὐ τῷ εἰκῇ κάλλιστα παρα⁷γίγνεται, ἀλλὰ τάξει καὶ ὀρϑότητι καὶ τέχνῃ, ἥτις ἑκάστῳ ⁸ἀποδέδοται αὐτῶν· ἆρα ἔστιν ταῦτα;

᾿Εγὼ μεν γάρ ϕημι.

^e1Τάξει ἆρα τεταγμένον καὶ κεκοσμημένον ἐστὶν ἡ ἀρετὴ ²ἑκάστου;

Φαίην ἂν ἔγωγε.

Κόσμος τις ἄρα ἐγγενόμενος ³ἐν ἑκάστῳ ὁ ἑκάστου οἰκεῖος ἀγαϑὸν παρέχει ἕκαστον τῶν ⁴ὄντων;

῎Εμοιγε δοκεῖ.

Καὶ ψυχὴ ἄρα κόσμον ἔχουσα ⁵τὸν ἑαυτῆς ἀμείνων τῆς ἀκοσμήτου;

᾿Ανάγκη.

᾿Αλλὰ μὴν ⁶ἥ γε κόσμον ἔχουσα κοσμία;

Πῶς γὰρ οὐ μέλλει;

῾Η δέ ^507a1γε κοσμία σώϕρων;

Πολλὴ ἀνάγκη.

῾Η ἄρα σώϕρων ²ψυχὴ ἀγαϑή. ἐγὼ μὲν οὐκ ἔχω παρὰ ταῦτα ἄλλα ϕάναι, ³ὦ ϕίλε Καλλίκλεις· σὺ δ'εἰ ἔχεις, δίδασκε.

⁴ΚΑΛ. Λέγ', ὠγαϑέ.

⁵ΣΩ. Λέγω δὴ ὅτι, εἰ ἡ σώϕρων ἀγαϑή ἐστιν, ἡ τοὐ⁶ναντίον τῇ σώϕρονι πεπονϑυῖα κακή ἐστιν· ἦν δὲ αὕτη ἡ ⁷ἄϕρων τε καὶ ἀκόλαστος.

Πάνυ γε.

Καὶ μὴν ὅ γε σώ⁸ϕρων τὰ προσήκοντα πράττοι ἂν καὶ περὶ ϑεοὺς καὶ περὶ ⁹ἀνϑρώπους· οὐ γὰρ ἂν σωϕρονοῖ τὰ μὴ προσήκοντα πράτ^b1των;

᾿Ανάγκη ταῦτ' εἶναι οὕτω.

Καὶ μὴν περὶ μὲν ἀνϑρώ²πους τὰ προσήκοντα πράττων δίκαι' ἂν πράττοι, περὶ δὲ ³ϑεοὺς ὅσια· τὸν δὲ τὰ δίκαια καὶ ὅσια πράττοντα ἀνάγκη ⁴δίκαιον καὶ ὅσιον εἶναι.

῎Εστι ταῦτα.

Καὶ μὲν δὴ καὶ ⁵ἀνδρεῖόν γε ἀνάγκη· οὐ γὰρ δὴ σώϕρονος ἀνδρός ἐστιν οὔτε ⁶διώκειν οὔτε ϕεύγειν ἃ μὴ προσήκει, ἀλλ' ἃ δεῖ καὶ πρά⁷γματα καὶ ἀνϑρώπους καὶ ἡδονὰς καὶ λύπας ϕεύγειν καὶ ⁸διώκειν, καὶ ὑπομένοντα καρτερεῖν ὅπου δεῖ· ὥστε πολλὴ ^c1ἀνάγκη, ὦ Καλλίκλεις, τὸν σώϕρονα, ὥσπερ διήλϑομεν, ²δίκαιον ὄντα καὶ ἀνδρεῖον καὶ ὅσιον ἀγαϑὸν ἄνδρα εἶναι ³τελέως, τὸν δὲ ἀγαϑὸν εὖ τε καὶ καλῶς πράττειν ἃ ἂν ⁴πράττῃ, τὸν δ' εὖ πράττοντα μακάριόν τε καὶ εὐδαίμονα ⁵εἶναι, τὸν δὲ πονηρὸν καὶ κακῶς πράττοντα ἄϑλιον· οὗτος ⁶δ' ἂν εἴη ὁ ἐναντίως ἔχων τῷ σώϕρονι, ὁ ἀκόλαστος, ὃν ⁷σὺ ἐπῄνεις.

⁸᾿Εγὼ μὲν οὖν ταῦτα οὕτω τίϑεμαι καί ϕημι ταῦτα ἀληϑῆ ⁹εἶναι· εἰ δὲ ἔστιν ἀληϑῆ, τὸν βουλόμενον, ὡς ἔοικεν, εὐ^d1δαίμονα εἶναι σωϕροσύνην μὲν διωκτέον καὶ ἀσκητέον, ²ἀκολασίαν δὲ ϕευκτέον ὡς ἔχει ποδῶν ἕκαστος ἡμῶν, καὶ ³παρασκευαστέον μάλιστα μὲν μηδὲν δεῖσϑαι τοῦ κολάζεσϑαι, ⁴ἐὰν δὲ δεηϑῇ ἢ αὐτὸς ἢ ἄλλος τις τῶν οἰκείων, ἢ ἰδιώτης ⁵ἢ πόλις, ἐπιϑετέον δίκην καὶ κολαστέον, εἰ μέλλει εὐδαίμων ⁶εἶναι.

1.

ἀγαϑοί […] ἐσμεν […] ἀρετῆς τινος παραγενομένης (506d2–4)

ἀγαϑὸν παρέχον ⊆ ἀρετή

wnoszące dobro ⊆ cnota

Zał.

2.

Τάξει […] ἐστὶν ἡ ἀρετὴ (506e1)

ἀρετή ⊆ τάξις

cnota ⊆ uporządkowanie

Zał.

3.

Τάξει […] τεταγμένον καὶ κεκοσμημένον ἐστὶν (506e1)

τάξις ⊆ κόσμος

uporządkowanie ⊆ porządek

Zał.

4.

Κόσμος τις […] ἀγαϑὸν παρέχει (506e2–3)

ἀγαϑὸν παρέχον ⊆ κόσμος

wnoszące dobro ⊆ porządek

1., 2., 3., R1.1.1.3

W następnych punktach mówi się o duszy

5.

ψυχὴ […] κόσμον ἔχουσα τὸν ἑαυτῆς ἀμείνων τῆς ἀκοσμήτου (506e4–5)

ἀγαϑόν = κόσμον ἔχουσα

dobra = mająca porządek

4.

6.

ἥ […] κόσμον ἔχουσα κοσμία (506e6)

κόσμον ἔχουσα = κοσμία

mająca porządek = uporządkowana

Zał.

7.

῾Η […] κοσμία σώϕρων (506e6–507a1)

κοσμία = σώϕρων

uporządkowana = mądra

Zał.

8.

῾Η […] σώϕρων ψυχὴ ἀγαϑή (507a1–2)

σώϕρων = ἀγαϑή

mądra = dobra

5., 6., 7., R1.1.2.9

9.

εἰ ἡ σώϕρων ἀγαϑή ἐστιν, ἡ τοὐναντίον τῇ σώϕρονι πεπονϑυῖα κακή ἐστιν (507a5–6)

σώϕρων = ἀγαϑή → τοὐναντίον τῇ σώϕρονι ⊆ κακή

mądra = dobra → przeciwna mądrości ⊆ zła

Zał.

10.

ἦν […] αὕτη ἡ ἄϕρων τε καὶ ἀκόλαστος (507a6–7)

ἀκόλαστος ⊆ τοὐναντίον τῇ σώϕρονι

nieopanowana ⊆ przeciwna mądrości

Zał.

Odtąd zamiast o duszy mówi się o człowieku (stąd zmiana rodzaju gramatycznego)

11.

ὅ […] σώϕρων τὰ προσήκοντα πράττοι ἂν καὶ περὶ ϑεοὺς καὶ περὶ ἀνϑρώπους (507a7–9)

σώϕρων ⊆ πράττων τὰ προσήκοντα περὶ ϑεούς ∩ πράττον τὰ προσήκοντα περὶ ἀνϑρώπους

mądry ⊆ postępujący względem bogów tak, jak się godzi ∩ postępujący względem ludzi tak, jak się godzi

12., R1.3.5.2

12.

οὐ […] ἂν σωϕρονοῖ τὰ μὴ προσήκοντα πράττων (507a9–b1)

¬(πράττων τὰ προσήκοντα περὶ ϑεούς ∩ πράττον τὰ προσήκοντα περὶ ἀνϑρώπους) ∥ σώϕρων

¬(postępujący względem bogów tak, jak się godzi ∩ postępujący względem ludzi tak, jak się godzi) ∥ mądry

Zał.

13.

περὶ […] ἀνϑρώπους τὰ προσήκοντα πράττων δίκαι' ἂν πράττοι (507b1–2)

πράττον τὰ προσήκοντα περὶ ἀνϑρώπους ⊆ δίκαια πράττων

postępujący względem ludzi tak, jak się godzi ⊆ czyniący sprawiedliwie

Zał.

14.

περὶ […] ϑεοὺς ὅσια (507b2–3)

πράττων τὰ προσήκοντα περὶ ϑεούς ⊆ ὅσια πράττων

postępujący względem bogów tak, jak się godzi ⊆ czyniący pobożnie

Zał.

15.

τὸν […] τὰ δίκαια καὶ ὅσια πράττοντα ἀνάγκη δίκαιον καὶ ὅσιον εἶναι (507b3–4)

δίκαια πράττων ∩ ὅσια πράττων ⊆ δίκαιος ∩ ὅσιος

czyniący sprawiedliwie ∩ czyniący pobożnie ⊆ sprawiedliwy ∩ pobożny

Zał.

16.

καὶ ἀνδρεῖόν […] ἀνάγκη (507b4–5)

σώϕρων ⊆ ἀνδρεῖος

mądry ⊆ mężny

Zał.

17.

ἀνάγκη […] τὸν σώϕρονα […] δίκαιον ὄντα καὶ ἀνδρεῖον καὶ ὅσιον (507c1–2)

σώϕρων ⊆ δίκαιος ∩ ἀνδρεῖος ∩ ὅσιος

mądry ⊆ sprawiedliwy ∩ mężny ∩ pobożny

11., 13., 14., 15., 16., R1.2.6.6

18.

ἀνάγκη (507c1) τὸν […] ἀγαϑὸν εὖ τε καὶ καλῶς πράττειν ἃ ἂν πράττῃ (507c3–4)

ἀγαϑός ⊆ εὖ πράττων

dobry ⊆ dobrze sobie radzący

Zał.

19.

τὸν […] εὖ πράττοντα μακάριόν τε καὶ εὐδαίμονα εἶναι (507c4–5)

εὖ πράττων ⊆ εὐδαίμων

dobrze sobie radzący ⊆ szczęśliwy

Zał.

20.

τὸν […] πονηρὸν καὶ κακῶς πράττοντα (507c5)

κακός ⊆ κακῶς πράττων

zły ⊆ źle sobie radzący

Zał.

21.

τὸν […] κακῶς πράττοντα ἄϑλιον (507c5)

κακῶς πράττων ⊆ ἄϑλιος

źle sobie radzący ⊆ nieszczęśliwy

Zał.

22.

τὸν βουλόμενον […] εὐδαίμονα εἶναι σωϕροσύνην μὲν διωκτέον καὶ ἀσκητέον (507c9–d1)

σώϕρων ⊆ εὐδαίμων

mądry ⊆ szczęśliwy

8., 18., 19., R1.2.1.11

23.

ἀκολασίαν δὲ ϕευκτέον (507d2)

ἀκόλαστος ⊆ ἄϑλιος

nieopanowany ⊆ nieszczęśliwy

8., 9., 10., 20., 21., R3.1.6

(Siwek)

Sokrates: Posłuchaj zatem, jak od początku podejmuję naszą dyskusję. Czy przyjemność jest tym samym co dobro? Nie jest tym samym, jak zgodziliśmy się obaj z Kalliklesem. — Czy należy robić to, co przyjemne, ze względu na dobro, czy dobro ze względu na przyjemność? To, co przyjemne, ze względu na dobro. — Czy przyjemne jest to, co sprawia nam przyjemność, dobro zaś to to, czego obecność czyni nas dobrymi? Z pewnością. — Jesteśmy dobrzy i my, i wszystko to, co jest dobre, dzięki obecności pewnej cnoty? Moim zdaniem musi tak być koniecznie, Kalliklesie. — Ale cnota, o której mowa, czy to jakiejś rzeczy, czy ciała, czy duszy, czy jakiegokolwiek zwierzęcia, nie powstaje wskutek przypadku: jest wynikiem porządku, umiaru i sztuki, które dostosowane są do każdej z tych rzeczy. Czy tak jest? Ja twierdzę, że tak. — Zatem cnotą każdej rzeczy są wynikające z porządku uporządkowanie i proporcja? Tak twierdzę. — Zatem pewnego rodzaju piękno wynikające z właściwego każdej rzeczy uporządkowania czyni ją dobrą? Tak mi się wydaje. — Również dusza, posiadająca własny porządek, jest lepsza od duszy pozbawionej porządku? Z pewnością. — Dusza zatem posiadająca porządek jest uporządkowana? Tak. — A uporządkowana jest mądra? Koniecznie. — Dusza mądra zaś jest dobra. Niczego innego w tej sprawie nie mam do powiedzenia, drogi Kalliklesie. Jeśli ty masz, wyjaw to.

Kallikles: Mów, przyjacielu.

Sokrates: Twierdzę więc, że jeśli dusza mądra jest dobra, to dusza posiadająca cechy przeciwne mądrości jest zła. Jest ona nierozumna i nieopanowana. Z pewnością. — A człowiek mądry postępuje względem bogów i względem ludzi tak, jak się godzi; nie byłby mądry, gdyby tak nie postępował. Taki musi być z konieczności. — Postępować tak, jak się godzi, względem ludzi to sprawiedliwość, względem bogów to pobożność; postępujący sprawiedliwie i pobożnie musi być sprawiedliwy i pobożny. Tak właśnie jest. — Musi być też odważny; nie jest bowiem cechą człowieka mądrego ścigać to, czego nie należy, lub przed tym uciekać, bowiem czy to jeśli chodzi o rzeczy, czy o osoby, przyjemności czy troski, człowiek mądry szuka i unika tylko tego, czego należy szukać lub unikać, i umie znosić to, co znieść trzeba; tak więc jest absolutnie konieczne, Kalliklesie, by człowiek mądry, jak wykazaliśmy, który jest sprawiedliwy, mężny, pobożny był skończenie dobry; człowiek dobry zaś, cokolwiek robi, robi to pięknie i dobrze, czyniący zaś dobrze jest radosny i szczęśliwy, szkodzący zaś i czyniący źle nieszczęśliwy; jest to człowiek nieumiarkowany, przeciwieństwo mądrego; takiego nieumiarkowanego właśnie zachwalałeś.

Oto co ja utrzymuję w tej sprawie i uważam za prawdę. Jeśli to jest prawda, to ten, kto pragnie być szczęśliwy, powinien, jak się wydaje, poszukiwać mądrości i ćwiczyć się w niej, uciekać zaś ile sił w nogach od nieumiarkowania, i tak postępować, by nie potrzebował żadnej kary; jeśli zaś będzie jej potrzebował czy to on sam, czy też ktoś z rodziny lub współobywateli, winien ponieść karę, skoro chce być szczęśliwy.

(Jowett)

Soc. Listen to me, then, while I recapitulate the argument: — Is the pleasant the same as the good? Not the same. Callicles and I are agreed about that. And is the pleasant to be pursued for the sake of the good? or the good for the sake of the pleasant? The pleasant is to be pursued for the sake of the good. And that is pleasant at the presence of which we are pleased, and that is good at the presence of which we are good? To be sure. And we — good, and all good things whatever are good when some virtue is present in us or them? That, Callicles, is my conviction. But the virtue of each thing, whether body or soul, instrument or creature, when given to them in the best way comes to them not by chance but as the result of the order and truth and art which are imparted to them: Am I not right? I maintain that I am. And is not the virtue of each thing dependent on order or arrangement? Yes, I say. And that which makes a thing good is the proper order inhering in each thing? Such is my view. And is not the soul which has an order of her own better than that which has no order? Certainly. And the soul which has order is orderly? Of course. And that which is orderly is temperate? Assuredly. And the temperate soul is good? No other answer can I give, Callicles dear; have you any?

Cal. Go on, my good fellow.

Soc. Then I shall proceed to add, that if the, temperate soul is the good soul, the soul which is in the opposite condition, that is, the foolish and intemperate, is the bad soul. Very true.

And will not the temperate man do what is proper, both in relation to the gods and to men; — for he would not be temperate if he did not? Certainly he will do what is proper. In his relation to other men he will do what is just; See and in his relation to the gods he will do what is holy; and he who does what is just and holy must be just and holy? Very true. And must he not be courageous? for the duty of a temperate man is not to follow or to avoid what he ought not, but what he ought, whether things or men or pleasures or pains, and patiently to endure when he ought; and therefore, Callicles, the temperate man, being, as we have described, also just and courageous and holy, cannot be other than a perfectly good man, nor can the good man do otherwise than well and perfectly whatever he does; and he who does well must of necessity be happy and blessed, and the evil man who does evil, miserable: now this latter is he whom you were applauding — the intemperate who is the opposite of the temperate. Such is my position, and these things I affirm to be true. And if they are true, then I further affirm that he who desires to be happy must pursue and practise temperance and run away from intemperance as fast as his legs will carry him: he had better order his life so as not to need punishment; but if either he or any of his friends, whether private individual or city, are in need of punishment, then justice must be done and he must suffer punishment, if he would be happy.