II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

126. Platon, Hippiasz większy 283e9–285b4

Sofista Hippiasz tłumaczy się Sokratesowi, dlaczego nie udało mu się niczego zarobić na Lacedemończykach, znanych z niechęci do wszelkiej nauki.

Sokrates, Hippiasz:

^283e9ΣΩ. ᾿Αλλὰ μὴν εὔνομός γ' ἡ Λακεδαίμων.

ΙΠ. Πῶς γὰρ ^284a1οὔ;

ΣΩ. ᾿Εν δέ γε ταῖς εὐνόμοις πόλεσιν τιμιώτατον ἡ ²ἀρετή.

ΙΠ. Πάνυ γε.

ΣΩ. Σὺ δὲ ταύτην παραδιδόναι ³ἄλλῳ κάλλιστ' ἀνϑρώπων ἐπίστασαι.

ΙΠ. Καὶ πολύ γε, ⁴ὦ Σώκρατες.

ΣΩ. ῾Ο οὖν κάλλιστ' ἐπιστάμενος ἱππικὴν ⁵παραδιδόναι ἆρ' οὐκ ἂν ἐν Θετταλίᾳ τῆς ῾Ελλάδος μάλιστα ⁶τιμῷτο καὶ πλεῖστα χρήματα λαμβάνοι, καὶ ἄλλοϑι ὅπου ⁷τοῦτο σπουδάζοιτο;

ΙΠ. Εἰκός γε.

ΣΩ. ῾Ο δὴ δυνάμενος ⁸παραδιδόναι τὰ πλείστου ἄξια μαϑήματα εἰς ἀρετὴν οὐκ ἐν ^b1Λακεδαίμονι μάλιστα τιμήσεται καὶ πλεῖστα ἐργάσεται χρή²ματα, ἂν βούληται, καὶ ἐν ἄλλῃ πόλει ἥτις τῶν ῾Ελληνίδων ³εὐνομεῖται; ἀλλ' ἐν Σικελίᾳ, ὦ ἑταῖρε, οἴει μᾶλλον καὶ ἐν ⁴᾿Ικυνῷ; ταῦτα πειϑώμεϑα, ὦ ῾Ιππία; ἐὰν γὰρ σὺ κελεύῃς, ⁵πειστέον.

⁶ΙΠ. Οὐ γὰρ πάτριον, ὦ Σώκρατες, Λακεδαιμονίοις κινεῖν ⁷τοὺς νόμους, οὐδὲ παρὰ τὰ εἰωϑότα παιδεύειν τοὺς ὑεῖς.

⁸ΣΩ. Πῶς λέγεις; Λακεδαιμονίοις οὐ πάτριον ὀρϑῶς ^c1πράττειν ἀλλ' ἐξαμαρτάνειν;

²ΙΠ. Οὐκ ἂν ϕαίην ἔγωγε, ὦ Σώκρατες.

³ΣΩ. Οὐκοῦν ὀρϑῶς ἂν πράττοιεν βέλτιον ἀλλὰ μὴ χεῖρον ⁴παιδεύοντες τοὺς νέους;

⁵ΙΠ. ᾿Ορϑῶς· ἀλλὰ ξενικὴν παίδευσιν οὐ νόμιμον αὐτοῖς ⁶παιδεύειν, ἐπεὶ εὖ ἴσϑι, εἴπερ τις ἄλλος ἐκεῖϑεν χρήματα ⁷ἔλαβεν πώποτε ἐπὶ παιδεύσει, καὶ ἐμὲ ἂν λαβεῖν πολὺ ⁸μάλιστα — χαίρουσι γοῦν ἀκούοντες ἐμοῦ καὶ ἐπαινοῦσιν — ⁹ἀλλ', ὃ λέγω, οὐ νόμος.

^d1ΣΩ. Νόμον δὲ λέγεις, ὦ ῾Ιππία, βλάβην πόλεως εἶναι ἢ ²ὠϕελίαν;

ΙΠ. Τίϑεται μὲν οἶμαι ὠϕελίας ἕνεκα, ἐνίοτε δὲ ³καὶ βλάπτει, ἐὰν κακῶς τεϑῇ ὁ νόμος.

ΣΩ. Τί δέ; οὐχ ⁴ὡς ἀγαϑὸν μέγιστον πόλει τίϑενται τὸν νόμον οἱ τιϑέμενοι; ⁵καὶ ἄνευ τούτου μετὰ εὺνομίας ἀδύνατον οἰκεῖν;

ΙΠ. ᾿Αληϑῆ ⁶λέγεις.

ΣΩ. ῞Οταν ἄρα ἀγαϑοῦ ἁμάρτωσιν οἱ ἐπιχειροῦντες ⁷τοὺς νόμους τιϑένται, νομίμου τε καὶ νόμου ἡμαρτήκασιν· ἢ ^e1πῶς λέγεις;

ΙΠ. Τῷ μὲν ἀκριβεῖ λόγῳ, ὦ Σώκρατες, οὕτως ²ἔχει· οὐ μέντοι εἰώϑασιν ἅνϑρωποι ὀνομάζειν οὕτω.

ΣΩ. ³Πότερον, ὦ ῾Ιππία, οἱ εἰδότες ἢ οἱ μὴ εἰδότες;

ΙΠ. Οὐ ⁴πολλοί.

ΣΩ. Εἰσὶν δ' οὗτοι οἱ εἰδότες τἀληϑές, οἱ πολλοί;

⁵ΙΠ. Οὐ δῆτα.

ΣΩ. ᾿Αλλὰ μήν που οἵ γ' εἰδότες τὸ ⁶ὠϕελιμώτερον τοῦ ἀνωϕελεστέρου νομιμώτερον ἡγοῦνται τῇ ⁷ἀληϑείᾳ πᾶσιν ἀνϑρώποις· ἢ οὐ συγχωρεῖς;

ΙΠ. Ναί, ⁸συγχωρῶ, ὅτι γε τῇ ἀληϑείᾳ.

ΣΩ. Οὐκοῦν ἔστιν τε καὶ ⁹ἔχει οὕτως ὡς οἱ εἰδότες ἡγοῦνται;

¹⁰ΙΠ. Πάνυ γε.

ΣΩ. ῎Εστι δέ γε Λακεδαιμονίοις, ὡς σὺ ϕῄς, ὠϕελιμώ^285a1τερον τὴν ὑπὸ σοῦ παίδευσιν, ξενικὴν οὖσαν, παιδεύεσϑαι ²μᾶλλον ἢ τὴν ἐπιχωρίαν.

ΙΠ. ³Καὶ ἀληϑῆ γε λέγω.

ΣΩ. Καὶ γὰρ ὅτι τὰ ὠϕελιμώτερα νομιμώτερα ἐστι, καὶ τοῦτο ⁴λέγεις, ὦ ῾Ιππία;

ΙΠ. Εἶπον γάρ.

ΣΩ. Κατὰ τὸν σὸν ⁵ἄρα λόγον τοῖς Λακεδαιμονίων ὑέσιν ὑπὸ ῾Ιππίου παιδεύεσϑαι ⁶νομιμώτερόν ἐστιν, ὑπὸ δὲ τῶν πατέρων ἀνομώτερον, εἴπερ τῷ ⁷ὄντι ὑπὸ σοῦ πλείω ὠϕεληϑήσονται.

ΙΠ. ᾿Αλλὰ μὴν ὠϕελη^b1ϑήσονται, ὦ Σώκρατες.

ΣΩ. Παρανομοῦσιν ἄρα Λακεδαι²μόνιοι οὐ διδόντες σοι χρυσίον καὶ ἐπιτρέποντες τοὺς αὑτῶν ³ὑεῖς.

ΙΠ. Συγχωρῶ ταῦτα· δοκεῖς γάρ μοι τὸν λόγον πρὸς ⁴ἐμοῦ λέγειν, καὶ οὐδέν με δεῖ αὐτῷ ἐναντιοῦσϑαι.

1.

᾿Εν […] ταῖς εὐνόμοις πόλεσιν τιμιώτατον ἡ ἀρετή (284a1–2)

εὔνομος ⊆ ἁρετὴν τιμῶν

praworządny ⊆ ceniący cnotę

Zał.

2.

Σὺ […] ταύτην παραδιδόναι ἄλλῳ κάλλιστ' ἀνϑρώπων ἐπίστασαι (284a2–3)

῾Ιππίας ⊆ κάλλιστος διδάσκαλος ἀρετῆς

Hippiasz ⊆ dobry nauczyciel cnoty

Zał.

3.

῾Ο […] κάλλιστ' ἐπιστάμενος ἱππικὴν παραδιδόναι […] ἂν ἐν Θετταλίᾳ τῆς ῾Ελλάδος μάλιστα τιμῷτο καὶ πλεῖστα χρήματα λαμβάνοι, καὶ ἄλλοϑι ὅπου τοῦτο σπουδάζοιτο (284a4–7)

τιμῶν x ⊆ τιμῶν καλλίστους διδασκάλους x

ceniący x ⊆ ceniący dobrych nauczycieli x

Zał.

4.

῾Ο […] δυνάμενος παραδιδόναι τὰ πλείστου ἄξια μαϑήματα εἰς ἀρετὴν οὐκ ἐν Λακεδαίμονι μάλιστα τιμήσεται (284a7–b1)

Λακεδαίμων ∥ ῾Ιππίαν τιμῶν

Lacedemon ∥ ceniący Hippiasza

Zał.

5.

Λακεδαιμονίοις οὐ πάτριον ὀρϑῶς πράττειν ἀλλ' ἐξαμαρτάνειν (284b8–c1)

Λακεδαίμων ∥ εὔνομος

Lacedemon ∥ praworządny

1., 2., 3., 4., R7.29

6.

ξενικὴν παίδευσιν οὐ νόμιμον αὐτοῖς παιδεύειν (284c2–6)

ξενικὴ παίδευσις ∥ νόμιμον ἐν Λακεδαίμονι

obce wychowanie ∥ legalne w Lacedemonie

Zał.

7.

τὴν ὑπὸ σοῦ παίδευσιν, ξενικὴν οὖσαν (285a1)

ὑπὸ ῾Ιππίου παίδευσις ⊆ ξενικὴ παίδευσις

nauka u Hippiasza ⊆ obce wychowanie

Zał.

[8.

ὑπὸ ῾Ιππίου παίδευσις ∥ νόμιμον ἐν Λακεδαίμονι

nauka u Hippiasza ∥ legalne w Lacedemonie

6., 7., R1.2.4.2]

9.

ὡς ἀγαϑὸν μέγιστον πόλει τίϑενται τὸν νόμον οἱ τιϑέμενοι (284d4)

νόμος ⊆ ἀγαϑόν

prawo ⊆ dobro

Zał.

10.

῞Οταν […] ἀγαϑοῦ ἁμάρτωσιν οἱ ἐπιχειροῦντες τοὺς νόμους τιϑένται, νομίμου τε καὶ νόμου ἡμαρτήκασιν (284d6–7)

¬ ἀγαϑόν ∥ νόμος

¬ dobro ∥ prawo

9., R1.3.5.3

11.

῎Εστι […] Λακεδαιμονίοις […] ὠϕελιμώτερον τὴν ὑπὸ σοῦ παίδευσιν […] παιδεύεσϑαι μᾶλλον (284e10–285a2)

ὑπὸ ῾Ιππίου παίδευσις ⊆ ὠϕελιμώτερον

wychowanie u Hippiasza ⊆ pożyteczniejsze

Zał.

12.

τὰ ὠϕελιμώτερα νομιμώτερα ἐστι (285a3)

ὠϕελιμώτερον ⊆ νομιμώτερον

pożyteczniejsze ⊆ bardziej prawne

Zał.

13.

τοῖς Λακεδαιμονίων ὑέσιν ὑπὸ ῾Ιππίου παιδεύεσϑαι νομιμώτερόν ἐστιν (285a5–6)

ὑπὸ ῾Ιππίου παίδευσις ⊆ νομιμώτερον

wychowanie u Hippiasza ⊆ bardziej prawne

11., 12., R1.1.1.1

(Witwicki)

sokrates. Tak jest; przecież Lacedemon jest praworządny.

hippiasz. Jakżeby nie?

sokrates. A w praworządnych państwach, w największej czci zostaje dzielność.

hippiasz. Tak jest.

sokrates. A ty jej udzielać drugiemu umiesz najpiękniej w świecie.

hippiasz. I to bez żadnego porównania, Sokratesie.

sokrates. A przecież, kto by najpiękniej umiał udzielać hodowli koni, czyżby nie w Tesalii miał największe zachowanie z całej Grecji i największe by stamtąd brał pieniądze i skądinąd, gdzieby o tę rzecz poważnie dbano?

hippiasz. Zdaje się.

sokrates. A kto umie udzielać najcenniejszych nauk w rzeczach dzielności, ten nie w Lacedemonie największą znajdzie cześć i największy zrobi majątek, jeżeli zechce: ani w innym praworządnym państwie greckim, tylko w Sycylii, raczej, uważasz przyjacielu, i w Inykos? Będziemy w to wierzyli, Hippiaszu? Jak ty każesz, to trzeba wierzyć.

hippiasz. Duch narodowy, Sokratesie, nie pozwala Lacedemończykom zmieniać praw, ani synów chować wbrew zwyczajom.

sokrates. Jak mówisz, Lacedemończykom duch narodowy nie pozwala postępować słusznie, tylko błądzić?

hippiasz. Ja bym tego nie powiedział, Sokratesie.

sokrates. A przecież postępowaliby słusznie, chowając synów lepiej a nie gorzej.

hippiasz. Słusznie; ale obcego wychowania prawo u nich dawać nie pozwala; bądź przekonany: jeżeliby stamtąd ktokolwiek i kiedy bądź był wziął pieniądze za wychowanie, to i ja bym był wziął przede wszystkim. Bo mnie tam słuchają bardzo chętnie i chwalą; tylko, jak mówię, prawo nie daje.

sokrates. A prawo, powiadasz Hippiaszu, to szkoda, czy pożytek państwa?

hippiasz. Nadają, moim zdaniem, prawo dla pożytku, ale niekiedy i szkodę przynosi prawo, jeżeli źle zostanie nadane.

sokrates. Jakto? Czyż nie jako dobro największe dla państwa nadają prawo prawodawcy i bez niego nie sposób mieszkać praworządnie?

hippiasz. Prawdę mówisz.

sokrates. I jeśli się z dobrem rozminą ci, co się biorą do nadawania praw, to się minęli i z tym, co prawne i z prawem, czy jak mówisz?

hippiasz. Ściśle biorąc, Sokratesie, to tak jest, ale doprawdy, że ludzie nie zwykli tak rzeczy nazywać.

sokrates. Hippiaszu, czy ci, co znają rzecz, czy też ci, co się nie znają?

hippiasz. Szerokie koła.

sokrates. A te znają prawdę; te szerokie koła?

hippiasz. Ależ nie.

sokrates. A za to ci, co ją znają, uważają, że naprawdę prawem jest dla wszystkich raczej to, co większy pożytek przynosi, niż to, co więcej szkodzi. Czy też się nie zgadzasz?

hippiasz. Tak, zgadzam się, że naprawdę, to tak.

sokrates. Nieprawdaż; jest tak i tak się rzeczy mają, jak sądzą ci, co się znają na rzeczy?

hippiasz. Tak jest.

sokrates. A Lacedemończykom, powiadasz, większy pożytek przynosi pobierać wychowanie od ciebie, choć ono nieswojskie, niż odbierać wychowanie ojczyste?

hippiasz. I prawdę mówię.

sokrates. I że, co pożyteczniejsze, to też i bardziej prawne, i to mówisz, Hippiaszu?

hippiasz. A powiedziałem.

sokrates. Zatem, wedle Twojego rozumowania, to i bardziej prawem jest, żeby się synowie Lacedemończyków wychowywali u Hippiasza, a mniej prawem, żeby u własnych ojców, jeżeli naprawdę od ciebie więcej skorzystają.

hippiasz. Ależ i jak skorzystają, Sokratesie!

sokrates. Zatem prawo łamią Lacedemończycy, kiedy ci złota nie dają i nie dają i nie powierzają swoich synów?

hippiasz. Ja się na to zgadzam. Mam wrażenie, że twoje argumenty przemawiają za mną i nie mam żadnego powodu, żeby się im sprzeciwiać.