II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

129. Platon, Hippiasz większy 296d6–297d9

Dalszy ciąg poprzednich rozważań. Poprawia się poprzednią definicję po to, by doprowadzić ją do sprzeczności.

Sokrates, Hippiasz:

^296d6ΣΩ. ᾿Εκεῖνο μὲν τοίνυν οἴχεται, τὸ δυνατόν τε καὶ χρή⁷σιμον ἁπλῶς εἶναι καλόν· ἀλλ' ἄρα τοῦτ' ἦν ἐκεῖνο, ὦ ῾Ιπ⁸πία, ὃ ἐβούλετο ἡμῶν ἡ ψυχὴ εἰπεῖν, ὅτι τὸ χρήσιμόν τε ⁹καὶ τὸ δυνατὸν ἐπὶ τὸ ἀγαϑόν τι πιῆσαι, τοῦτ' ἐστὶ τὸ ^e1καλόν;

ΙΠ. ῎Εμοιγε δοκεῖ.

ΣΩ. ᾿Αλλὰ μὴν τοῦτό γε ²ὠϕέλιμόν ἐστιν. ἢ οὔ;

ΙΠ. Πάνυ γε.

ΣΩ. Οὕτω δὴ καὶ ³τὰ καλὰ σώματα καὶ τὰ καλὰ νόμιμα καὶ ἡ σοϕία καὶ ⁴ἃ νυνδὴ ἐλέγομεν πάντα καλά ἐστιν, ὅτι ὠϕέλιμα.

ΙΠ. ⁵Δῆλον ὅτι.

ΣΩ. Τὸ ὠϕέλιμον ἄρα ἔοικεν ἡμῖν εἶναι τὸ ⁶καλόν, ὦ ῾Ιππία.

⁷ΙΠ. Πάντως δήπου, ὦ Σώκρατες.

ΣΩ. ᾿Αλλὰ μὴν τό γε ὠϕέλιμον τὸ ποιοῦν ἀγαϑόν ἐστιν.

⁸ΙΠ. ῎Εστι γάρ.

ΣΩ. Τὸ ποιοῦν δέ γ' ἐστὶν οὐκ ἄλλο ⁹τι ἢ τὸ αἴτιον· ἦ γάρ;

ΙΠ. Οὕτως.

ΣΩ. Τοῦ ἀγαϑοῦ ἄρα ^297a1αἴτιόν ἐστιν τὸ καλόν.

ΙΠ. ῎Εστι γάρ.

²ΣΩ. ᾿Αλλὰ μὴν τό γε αἴτιον, ὦ ῾Ιππία, καὶ οὗ ἂν αἴτιον ³ᾖ τὸ αἴτιον, ἄλλο ἐστίν· οὐ γάρ που τό γε αἴτιον αἰτίου ⁴αἴτιον ἂν εἴη. ὧδε δὲ σκόπει· οὐ τὸ αἴτιον ποιοῦν ἐϕάνη;

⁵ΙΠ. Πάνυ γε.

ΣΩ. Οὐκοῦν ὑπὸ τοῦ ποιοῦντος ποιεῖται ⁶οὐκ ἄλλο τι ἢ τὸ γιγνόμενον, ἀλλ' οὐ τὸ ποιοῦν;

ΙΠ. ⁷῎Εστι ταῦτα.

ΣΩ. Οὐκοῦν ἄλλο τι τὸ γιγνόμενον, ἄλλο ⁸δὲ τὸ ποιοῦν;

ΙΠ. Ναί.

ΣΩ. Οὐκ ἄρα τό γ' αἴτιον αἴτιον ^b1αἰτίου ἐστίν, ἀλλὰ τοῦ γιγνομένου ὑϕ' ἑαυτοῦ.

ΙΠ. Πάνυ ²γε.

ΣΩ. Εἰ ἄρα τὸ καλόν ἐστιν αἴτιον ἀγαϑοῦ, γίγνοιτ' ἂν ³ὑπὸ τοῦ καλοῦ τὸ ἀγαϑόν· καὶ διὰ ταῦτα, ὡς ἔοικε, σπου⁴δάζομεν καὶ τὴν ϕρόνησιν καὶ τἆλλα πάντα τὰ καλά, ὅτι ⁵τὸ ἔργον αὐτῶν καὶ τὸ ἔκγονον σπουδαστόν ἐστι, τὸ ἀγαϑόν, ⁶καὶ κινδυνεύει ἐξ ὧν εὑρίσκομεν ἐν πατρός τινος ἰδέᾳ εἶναι ⁷τὸ καλὸν τοῦ ἀγαϑοῦ.

ΙΠ. Πάνυ μὲν οὖν· καλῶς γὰρ ⁸λέγεις, ὦ Σώκρατες.

⁹ΣΩ. Οὐκοῦν καὶ τόδε καλῶς λέγω, ὅτι οὔτε ὁ πατὴρ ὑός ^c1ἐστιν, οὔτε ὁ ὑὸς πατήρ;

ΙΠ. Καλῶς μέντοι.

ΣΩ. Οὐδέ ²γε τὸ αἴτιον γιγνόμενόν ἐστιν, οὐδὲ τὸ γιγνόμενον αὖ αἴτιον.

³ΙΠ. ᾿Αληϑῆ λέγεις.

ΣΩ. Μὰ Δία, ὦ ἄριστε, οὐδὲ ἄρα ⁴τὸ καλὸν ἀγαϑόν ἐστιν, οὐδὲ τὸ ἀγαϑὸν καλόν· ἢ δοκεῖ σοι ⁵οἷόν τε εἶναι ἐκ τῶν προειρημένων;

ΙΠ. Οὐ μὰ τὸν Δία, ⁶οὔ μοι ϕαίνεται.

⁷ΣΩ. ᾿Αρέσκει οὖν ἡμῖν καὶ ἐϑέλοιμεν ἂν λέγειν ὡς τὸ ⁸καλὸν οὐκ ἀγαϑὸν οὐδὲ τὸ ἀγαϑὸν καλόν;

⁹ΙΠ. Οὐ μὰ τὸν Δία, οὐ πάνυ μοι ἀρέσκει.

¹⁰ΣΩ. Ναὶ μὰ τὸν Δία, ὦ ῾Ιππία· ἐμοὶ δέ γε πάντων ^d1ἥκιστα ἀρέσκει ὧν εἰρήκαμεν λόγων.

²ΙΠ. ῎Εοικε γὰρ οὕτως.

³ΣΩ. Κινδυνεύει ἄρα ἡμῖν, οὐχ ὥσπερ ἄρτι ἐϕαίνετο κάλ⁴λιστος εἶναι τῶν λόγων τὸ ὠϕέλιμον καὶ τὸ χρήσιμόν τε ⁵καὶ τὸ δυνατὸν ἀγαϑόν τι ποιεῖν καλὸν εἶναι, οὐχ οὕτως ⁶ἔχειν, ἀλλ', εἰ οἷόν τέ ἐστιν, ἐκείνων εἶναι γελοιότερος τῶν ⁷πρώτων, ἐν οἷς τήν τε παρϑένον ᾠόμεϑα εἶναι τὸ καλὸν καὶ ⁸ἓν ἕκαστον τῶν ἔμπροσϑεν λεχϑένωτν.

⁹ΙΠ. ῎Εοικεν.

1.

τὸ χρήσιμόν τε καὶ τὸ δυνατὸν ἐπὶ τὸ ἀγαϑόν τι ποιῆσαι, τοῦτ' ἐστὶ τὸ καλόν (296d8–e1)

χρήσιμον καὶ δυνατὸν ἐπὶ τὸ ἀγαϑόν τι ποιῆσαι = καλόν

przydatne i zdolne do zrobienia czegoś dobrego = piękne

2., 5., R1.1.2.4

2.

τὸ χρήσιμόν τε καὶ τὸ δυνατὸν ἐπὶ τὸ ἀγαϑόν τι ποιῆσαι (296d8–9) τοῦτό γε ὠϕέλιμόν ἐστιν (296e1–2)

χρήσιμον καὶ δυνατὸν ἐπὶ τὸ ἀγαϑόν τι ποιῆσαι = ὠϕέλιμον

przydatne i zdolne do zrobienia czegoś dobrego = pożyteczne

Zał.

3.

τὰ καλὰ σώματα καὶ τὰ καλὰ νόμιμα καὶ ἡ σοϕία καὶ ἃ νυνδὴ ἐλέγομεν πάντα […] ὠϕέλιμα (296e3–4)

καλὰ σώματα κτλ. ⊆ ὠϕέλιμον

piękne ciała etc. ⊆ pożyteczne

Zał.

4.

τὰ καλὰ σώματα καὶ τὰ καλὰ νόμιμα καὶ ἡ σοϕία καὶ ἃ νυνδὴ ἐλέγομεν πάντα καλά ἐστιν (296e3–4)

καλὰ σώματα κτλ. ⊆ καλόν

piękne ciała etc. ⊆ piękne

3., 5., R1.2.1.3

5.

Τὸ ὠϕέλιμον ἄρα ἔοικεν ἡμῖν εἶναι τὸ καλόν (296e5–6)

ὠϕέλιμον = καλόν

pożyteczne = piękne

Hp.

6.

τό γε ὠϕέλιμον τὸ ποιοῦν ἀγαϑόν ἐστιν (296e7)

ὠϕέλιμον ⊆ ποιοῦν ἀγαϑόν

pożyteczne ⊆ robiące dobro

Zał.

7.

Τὸ ποιοῦν δέ γ' ἐστὶν οὐκ ἄλλο τι ἢ τὸ αἴτιον (296e8–9)

ποιοῦν x ⊆ αἴτιον x

robiące x ⊆ przyczyna x

Zał.

8.

Τοῦ ἀγαϑοῦ ἄρα αἴτιόν ἐστιν τὸ καλόν (296e9–297a1)

καλόν ⊆ αἴτιον ἀγαϑοῦ

piękno ⊆ przyczyna dobra

5., 6., 7., R1.2.1.8

9.

τό γε αἴτιον […] καὶ οὗ ἂν αἴτιον ᾖ τὸ αἴτιον, ἄλλο ἐστίν (297a2–3)

αἴτιον x ∥ x

przyczyna x ∥ x

14., parafraza

10.

τὸ αἴτιον ποιοῦν ἐϕάνη (297a4)

αἴτιον ⊆ ποιοῦν

przyczyna ⊆ robiące

Zał.

11.

ὑπὸ τοῦ ποιοῦντος ποιεῖται οὐκ ἄλλο τι ἢ τὸ γιγνόμενον (297a5–6)

ποιούμενον = γιγνόμενον

robione = powstające

Zał.

12.

ὑπὸ τοῦ ποιοῦντος ποιεῖται […] οὐ τὸ ποιοῦν (297a5–6)

ποιούμενον ∥ ποιοῦν

robione ∥ robiące

Zał.

13.

ἄλλο τι τὸ γιγνόμενον, ἄλλο δὲ τὸ ποιοῦν (297a7–8)

γιγνόμενον ∥ ποιοῦν

powstające ∥ robiące

11., 12., R1.2.8.1

14.

Οὐδέ γε τὸ αἴτιον γιγνόμενόν ἐστιν, οὐδὲ τὸ γιγνόμενον αὖ αἴτιον (297c1–2)

αἴτιον ∥ γιγνόμενον

przyczyna ∥ powstające

10., 13., R1.2.4.3

15.

οὐδὲ ἄρα τὸ καλὸν ἀγαϑόν ἐστιν, οὐδὲ τὸ ἀγαϑὸν καλόν (297c3–4)

καλόν ∥ ἀγαϑόν

piękno ∥ dobro

8., 9., R1.2.4.1

16.

οὐ πάνυ μοι ἀρέσκει (297c9) ὡς τὸ καλὸν οὐκ ἀγαϑὸν οὐδὲ τὸ ἀγαϑὸν καλόν (297c7–8)

καλόν = ἀγαϑόν

piękno = dobro

Zał.

17.

Κινδυνεύει ἄρα ἡμῖν, οὐχ (297d3) τὸ ὠϕέλιμον […] καλὸν εἶναι (297d4–5)

ὠϕέλιμον ≠ καλόν

pożyteczne ≠ piękne

5., 15., 16., R4.4

(Witwicki)

sokrates. Więc tamto sobie idzie precz: jakoby piękne było to, co zdolne i przydatne po prostu. Ale może dusza nasza, Hippiaszu, pragnęła to powiedzieć, że to, co jest przydatne i zdolne do zrobienia czegoś dobrego, że to jest piękno?

hippiasz. Mnie się tak wydaje.

sokrates. Ależ to przecież jest to, co pożyteczne! Czy nie?

hippiasz. Tak jest.

sokrates. W ten sposób przecież i piękne ciała, i piękne prawa, i mądrość, i to wszystko, cośmy teraz wymieniali, piękne jest, bo pożyteczne.

hippiasz. Oczywista, że tak.

sokrates. Więc to, co pożyteczne, wydaje się nam tym, co piękne, Hippiaszu?

hippiasz. Ze wszech miar, Sokratesie.

sokrates. A to co pożyteczne, to jest to, co robi dobro?

hippiasz. A jest.

sokrates. A to, co robi coś, to nic innego, tylko przyczyna. Nie?

hippiasz. Tak jest.

sokrates. Więc piękno to przyczyna dobra?

hippiasz. Jest tak, jest.

sokrates. Słuchajże, Hippiaszu, a przyczyna czegoś, to co innego niż to, czego przyczyna jest przyczyną? Boć przecie przyczyna nie będzie przyczyną przyczyny. Ale tak sobie pomyśl: czy przyczyna nie zdaje się być czymś innym?

hippiasz. Tak jest.

sokrates. Nieprawdaż, coś czynnego czyni coś, co powstaje, a nie coś, co czyni?

hippiasz. Tak jest.

sokrates. Nieprawdaż, że coś innego jest coś, co powstaje, a coś innego coś, co czyni?

hippiasz. Tak.

sokrates. I prawda, że przyczyna nie jest przyczyną przyczyny, ale czegoś, co pod jej wpływem powstaje.

hippiasz. Tak jest.

sokrates. Więc, jeśli piękno jest przyczyną dobra, to chyba powstaje pod wpływem piękna to, co dobre. I dlatego, chyba, troszczymy się tak poważnie o roztropność i inne wszystkie rzeczy piękne, że wytwór ich i to, co się z nich rodzi — dobro, godne jest zachodu, i z tego, cośmy znaleźli, bodajże wynika to, że piękno ma w sobie coś jakby z istoty ojca względem dobra.

hippiasz. Tak jest. Pięknie mówisz, Sokratesie.

sokrates. Nieprawdaż, i to pięknie mówię, że ani ojciec nie jest synem, ani syn ojcem.

hippiasz. Pięknie doprawdy.

sokrates. Ani przyczyna nie jest czymś powstającym, ani coś, co powstaje, przyczyną?

hippiasz. Prawdę mówisz.

sokrates. Na Zeusa, duszo dobra, więc ani piękno nie jest dobrem, ani dobro pięknem. Czyż nie wydaje ci się, że to możliwe, wedle tego, cośmy powiedzieli?

hippiasz. Nie, na Zeusa, nie wydaje mi się.

sokrates. Więc podoba się nam to i gotowi byśmy powiedzieć, że piękno nie jest dobrem, ani dobro pięknem?

hippiasz. Nie, na Zeusa, nie bardzo mi się to podoba.

sokrates. Tak, na Zeusa, Hippiaszu; mnie się to najmniej podoba ze wszystkich myśli, któreśmy wypowiedzieli.

hippiasz. Zdaje się, że tak.

sokrates. Więc jakoś może nie tak, jak się nam przed chwilą wydawało, że to najpiękniejsze twierdzenie, jako iż pięknem jest to, co pożyteczne i przydatne i to, co zdolne uczynić coś dobrego; nie tak więc mają się rzeczy, ale, jeśli to być może, to obecna teza jest jeszcze śmieszniejsza niż owe pierwsze, w których pannę uważaliśmy za piękno i te wszystkie rzeczy, któreśmy przedtem wymieniali.

hippiasz. Zdaje się.