II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

134. Platon, Hippiasz mniejszy 375d8–376b6

Sokrates z Hippiaszem dochodzą do absurdalnego wniosku, że najlepsi ludzie są zarazem najgorszymi. Zaraz po tym fragmencie następuje znana konkluzja Sokratesa, że nigdy nie udaje mu się dojść do wniosków konstruktywnych.

Sokrates, Hippiasz:

[ΣΩ.] ^375d8ἡ δικαιοσύνη οὐχὶ ἢ δύναμίς τίς ἐστιν ἢ ἐπιστήμη ⁹ἢ ἀμϕότερα; ἢ οὐκ ἀνάγκη ἕν γέ τι τούτων εἶναι τὴν ^e1δικαιοσύνην;

ΙΠ. Ναί.

ΣΩ. Οὐκοῦν εἰ μὲν δύναμίς ἐστι ²τῆς ψυχῆς ἡ δικαιοσύνη, ἡ δυνατωτέρα ψυχὴ δικαιοτέρα ³ἐστί; βελτίων γάρ που ἡμῖν ἐϕάνη, ὦ ἄριστε, ἡ τοιαύτη.

⁴ΙΠ. ᾿Εϕάνη γάρ.

ΣΩ. Τί δ' εἰ ἐπιστήμη; οὐχ ἡ σοϕω⁵τέρα ψυχὴ δικαιοτέρα, ἡ δὲ ἀμαϑεστέρα ἀδικωτέρα;

〈ΙΠ. ⁶Ναί.〉

ΣΩ. Τί δ' εἰ ἀμϕότερα; οὐχ ἡ ἀμϕοτέρας ἔχουσα, ⁷ἐπιστήμην καὶ δύναμιν, δικαιοτέρα, ἡ δ' ἀμαϑεστέρα ἀδικω⁸τέρα; οὐχ οὕτως ἀνάγκη ἔχειν;

ΙΠ. Φαίνεται.

ΣΩ. ⁹Οὐκοῦν ἡ δυνατωτέρα καὶ σοϕωτέρα αὕτη ἀμείνων οὖσα ¹⁰ἐϕάνη καὶ ἀμϕότερα μᾶλλον δυναμένη ποιεῖν, καὶ τὰ ^376a1καλὰ καὶ τὰ αἰσχρά, περὶ πᾶσαν ἐργασίαν;

ΙΠ. Ναί.

²ΣΩ. ῞Οταν ἄρα τὰ αἰσχρὰ ἐργάζηται, ἑκοῦσα ἐργάζεται ³διὰ δύναμιν καὶ τέχνην· ταῦτα δὲ δικαιοσύνης ϕαίνεται, ἤτοι ⁴ἀμϕότερα ἢ τὸ ἕτερον.

ΙΠ. ῎Εοικεν.

ΣΩ. Καὶ τὸ μέν γε ⁵ἀδικεῖν κακὰ ποιεῖν ἐστιν, τὸ δὲ μὴ ἀδικεῖν καλά.

ΙΠ. Ναί.

⁶ΣΩ. Οὐκοῦν ἡ δυνατωτέρα καὶ ἀμείνων ψυχή, ὅτανπερ ⁷ἀδικῇ, ἑκοῦσα ἀδικήσει, ἡ δὲ πονηρὰ ἄκουσα;

ΙΠ. Φαίνεται.

^b1ΣΩ. Οὐκοῦν ἀγαϑὸς ἀνὴρ ὁ τὴν ἀγαϑὴν ψυχὴν ἔχων, κακὸς ²δὲ ὁ τὴν κακήν;

ΙΠ. Ναί.

ΣΩ. ᾿Αγαϑοῦ μὲν ἄρα ἀνδρός ³ἐστιν ἑκόντα ἀδικεῖν, κακοῦ δὲ ἄκοντα, εἴπερ ὁ ἀγαϑὸς ἀγαϑὴν ⁴ψυχὴν ἔχει.

ΙΠ. ᾿Αλλὰ μὴν ἔχει γε.

ΣΩ. ῾Ο ἄρα ἑκὼν ⁵ἁμαρτάνων καὶ αἰσχρὰ καὶ ἄδικα ποιῶν, ὦ ῾Ιππία, εἴπερ τίς ⁶ἐστιν οὗτος, οὐκ ἂν ἄλλος εἴη ἢ ὁ ἀγαϑός.

1.

ἡ δικαιοσύνη […] ἢ δύναμις τίς ἐστιν ἢ ἐπιστήμη ἢ ἀμϕότερα […] ἀνάγκη ἕν γέ τι τούτων εἶναι τὴν δικαιοσύνην (375d8–e1)

δικαιοσύνη = δύναμις ∪ ἐπιστήμη ∪ (δύναμις ∩ ἐπιστήμη)

sprawiedliwość = zdolność ∪ wiedza ∪ (zdolność ∩ wiedza)

Zał.

2.

εἰ μὲν δύναμίς ἐστι τῆς ψυχῆς ἡ δικαιοσύνη, ἡ δυνατωτέρα ψυχὴ δικαιοτέρα ἐστί (375e1–3)

δικαιοσύνη = δύναμις → δυνατωτέρα ψυχή = δικαιοτέρα ψυχή

sprawiedliwość = zdolność → dusza zdolniejsza = dusza sprawiedliwsza

Zał.

3.

βελτίων […] ἐϕάνη […] ἡ τοιαύτη (375e3)

δικαιοτέρα ψυχή = βελτίων ψυχή

dusza sprawiedliwsza = dusza lepsza

Zał.

4.

εἰ ἐπιστήμη […] ἡ σοϕωτέρα ψυχὴ δικαιοτέρα (375e4–5)

δικαιοσύνη = ἐπιστήμη → σοϕωτέρα ψυχή = δικαιοτέρα ψυχή

sprawiedliwość = wiedza → dusza mądrzejsza = dusza sprawiedliwsza

Zał.

5.

εἰ ἀμϕότερα […] ἡ ἀμϕοτέρας ἔχουσα, ἐπιστήμην καὶ δύναμιν, δικαιοτέρα (375e6–7)

δικαιοσύνη = δύναμις ∩ ἐπιστήμη → δυνατωτέρα ψυχή ∩ σοϕωτέρα ψυχή = δικαιοτέρα ψυχή

sprawiedliwość = zdolność ∩ wiedza → dusza zdolniejsza ∩ dusza mądrzejsza = dusza sprawiedliwsza

Zał.

6.

ἡ δυνατωτέρα […] αὕτη (375e9) ὅταν […] τὰ αἰσχρὰ ἐργάζηται, ἑκοῦσα ἐργάζεται (376a2)

δυνατωτέρα ψυχή = ἑκὸν τὰ αἰσχρὰ ἐργάζηται

dusza zdolniejsza = występki popełniające umyślnie

Zał.

7.

ἡ […] σοϕωτέρα αὕτη (375e9) ὅταν […] τὰ αἰσχρὰ ἐργάζηται, ἑκοῦσα ἐργάζεται (376a2)

σοϕωτέρα ψυχή = ἑκὸν τὰ αἰσχρὰ ἐργάζηται

dusza mądrzejsza = występki popełniające umyślnie

Zał.

8.

ἀμείνων ψυχή, ὅτανπερ ἀδικῇ, ἑκοκῦσα ἀδικήσει (375a6–7)

βελτίων ψυχή = ἑκὸν τὰ αἰσχρὰ ἐργάζηται

dusza lepsza = występki popełniające umyślnie

1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., R3.5.10

9.

ἀγαϑὸς ἀνὴρ ὁ τὴν ἀγαϑὴν ψυχὴν ἔχων (376b1)

ἀγαϑὸς ἀνήρ = βελτιὼν ψυχή

dobry człowiek = dusza lepsza

Zał.

10.

᾿Αγαϑοῦ […] ἀνδρός ἐστιν ἑκόντα ἀδικεῖν (376b2–3)

ἀγαϑὸς ἀνήρ = ἑκὸν τὰ αἰσχρὰ ἐργάζηται

dobry człowiek = występki popełniające umyślnie

8., 9., R1.1.2.6

11.

῾Ο ἄρα ἑκὼν ἁμαρτάνων καὶ αἰσχρὰ καὶ ἄδικα ποιῶν […] οὐκ ἂν ἄλλος εἴη ἢ ὁ ἀγαϑός (376b4–6)

ἑκὸν τὰ αἰσχρὰ ἐργάζηται = ἀγαϑὸς ἀνήρ

występki popełniające umyślnie = dobry człowiek

10., R1.1.2.1

W punkcie 10. przejście brzmi dosłownie: „dusza lepsza = występki popełniające umyślnie; człowiek dobry = mający dobrą duszę; więc człowiek dobry = występki popełniające umyślnie”. Jednak w tym kontekście człowieka jako sprawcę uczynków można utożsamić z duszą, stąd przyjęte brzmienie punktu 9.

(Witwicki)

sokrates. Sprawiedliwość, nie jestże to albo zdolność pewna, albo wiedza, albo jedno i drugie? Czyż nie musi przynajmniej czymś jednym z tych rzeczy być sprawiedliwość?

hippiasz. Tak.

sokrates. Nieprawdaż; jeśli zdolnością duszy jest sprawiedliwość, to dusza zdolniejsza jest sprawiedliwsza? Bo się nam przecież lepszą okazała, kochanie, taka dusza.

hippiasz. A okazała się.

sokrates. A cóż, jeśli to wiedza? Nie będzież dusza mądrzejsza sprawiedliwsza, a głupsza bardziej niesprawiedliwa?

hippiasz. Tak.

sokrates. A cóż, jeśli to jedno i drugie? Czyż nie będzie sprawiedliwsza ta, która ma jedno i drugie, a głupsza będzie raczej niesprawiedliwa? Czy nie tak musi być?

hippiasz. Widocznie.

sokrates. Nieprawdaż, zdolniejsza i mądrzejsza, ta się lepszą okazała i raczej zdolną do robienia jednego i drugiego: i tego, co piękne, i tego, co brzydkie w każdej robocie?

hippiasz. Tak.

sokrates. Więc kiedy robi się coś brzydkiego, robi to umyślnie dzięki zdolności i umiejętności; a to będą cechy sprawiedliwości, albo obie, albo przynajmniej jedna z dwóch.

hippiasz. Zdaje się.

sokrates. Nieprawdaż; dusza zdolniejsza i tęższa, ile razy występek popełni, popełnia go umyślnie, a licha dusza niechcący?

hippiasz. Tak to wynika.

sokrates. Nieprawdaż: dobry człowiek to ten, który ma dobrą duszę, a lichy lichą?

hippiasz. Tak.

sokrates. Zatem dobrego człowieka cechuje to, że występki popełnia umyślnie, a lichego to, że mimo woli, skoro dobry mąż dobrą ma duszę.

hippiasz. A tak, ma przecież.

sokrates. Więc, jeśli kto umyślnie występki popełnia i brzydko, i niesprawiedliwie postępuje, Hippiaszu, jeśli tylko istnieje ktokolwiek taki, to nie będzie nikt inny, tylko człowiek dobry.