II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

142. Platon, Rzeczpospolita IV 439a9–e1

Podział duszy na dwie części; jedna z nich zostaje nazwana pożądliwością, druga zaś rozumnością.

Sokrates, Glaukon:

^439a9Τοῦ διψῶντος ἄρα ἡ ψυχή, καϑ' ὅσον διψῇ, οὐκ ἄλλο ^b1τι βούλεται ἢ πιεῖν, καὶ τούτου ὀρέγεται καὶ ἐπὶ τοῦτο ὁρμᾷ.

²Δῆλον δή.

³Οὐκοῦν εἴ ποτέ τι αὐτὴν ἀνϑέλκει διψῶσαν, ἕτερον ἄν τι ⁴ἐν αὐτῇ εἴη αὐτοῦ τοῦ διψῶντος καὶ ἄγοντος ὥσπερ ϑηρίον ⁵ἐπὶ τὸ πιεῖν; οὐ γὰρ δή, ϕαμέν, τό γε αὐτὸ τῷ αὐτῷ ἑαυτοῦ ⁶περὶ τὸ αὐτὸ ἅμ' ἂ〈ν〉 τἀναντία πράττοι.

⁷Οὐ γὰρ οὖν.

⁸῞Ωσπερ γε οἶμαι τοῦ τοξότου οὐ καλῶς ἔχει λέγειν ὅτι ⁹αὐτοῦ ἅμα αἱ χεῖρες τὸ τόξον ἀπωϑοῦνταί τε καὶ προσέλ¹⁰κονται, ἀλλ' ὅτι ἄλλη μὲν ἡ ἀπωϑοῦσα χείρ, ἑτέρα δὲ ἡ ¹¹προσαγομένη.

^c1Παντάπασι μὲν οὖν, ἔϕη.

²Πότερον δὴ ϕῶμέν τινας ἔστιν ὅτε διψῶντας οὐκ ἐϑέλειν ³πιεῖν;

⁴Καὶ μάλα γ', ἔϕη, πολλοὺς καὶ πολλάκις.

⁵Τί οὖν, ἔϕην ἐγώ, ϕαίη τις ἂν τούτων πέρι; οὐκ ἐνεῖναι ⁶μὲν ἐν τῇ ψυχῇ αὐτῶν τὸ κελεῦον, ἐνεῖναι δὲ τὸ κωλῦον ⁷πιεῖν, ἄλλο ὂν καὶ κρατοῦν τοῦ κελεύοντος;

⁸῎Εμοιγε, ἔϕη, δοκεῖ.

⁹῏Αρ' οὖν οὐ τὸ μὲν κωλῦον τὰ τοιαῦτα ἐγγίγνεται, ὅταν ^d1ἐγγένηται, ἐκ λογισμοῦ, τὰ δὲ ἄγοντα καὶ ἕλκοντα διὰ ²παϑημάτων τε καὶ νοσημάτων παραγίγνεται;

³Φαίνεται.

⁴Οὐ δὴ ἀλόγως, ἦν δ' ἐγώ, ἀξιώσομεν αὐτὰ διττά τε καὶ ⁵ἕτερα ἀλλήλων εἶναι, τὸ μὲν ᾧ λογίζεται λογιστικὸν προσ⁶αγορεύοντες τῆς ψυχῆς, τὸ δὲ ᾧ ἐρᾷ τε καὶ πεινῇ καὶ ⁷διψῇ καὶ περὶ τὰς ἄλλας ἐπιϑυμίας ἐπτόηται ἀλόγιστόν ⁸τε καὶ ἐπιϑυμητικόν, πληρώσεών τινων καὶ ἡδονῶν ἑταῖρον.

^e1Οὔκ, ἀλλ' εἰκότως, ἔϕη, ἡγοίμεϑ' ἂν οὕτως.

1.

ἐπιϑυμητικόν (439d8) τὸ κελεῦον (439c6)

ἐπιϑυμητικόν ⊆ κελεῦον πιεῖν

pożądliwość ⊆ nakazujące pić

Zał.

2.

λογιστικὸν (439d5) τὸ κωλῦον πιεῖν (439c6–7)

λογιστικόν ∥ κελεῦον πιεῖν

rozumność ∥ nakazujące pić

Zał.

3.

ἄλλο ὂν (439c7) λογιστικὸν (439d5) τοῦ κελεύοντος (439c7) [=ἐπιϑυμητικοῦ (439d8)]

λογιστικόν ≠ ἐπιϑυμητικόν

rozumność ≠ pożądliwość

1., 2., R1.3.7.3

(Witwicki)

— Więc dusza spragnionego, o ile on ma pragnienie, nie czegoś innego chce, tylko pić i tego pragnie, i do tego dąży.

— To jasne przecież.

— Więc jeżeli ją kiedyś w chwili pragnienia coś ciągnie w stronę przeciwną, to musi być w niej coś innego niż to, co pragnie i ciągnie jak zwierzą do picia? Bo przecież mówimy, że jedno i to samo nie może z pomocą tej samej swojej części robić dwóch rzeczy przeciwnych sobie w stosunku do tego samego przedmiotu.

— No, nie może.

— Podobnie jak — uważam — o łuczniku nie trzeba mówić, że jego ręce równocześnie łuk odpychają i przyciągają, tylko jedna ręka odpycha, a druga przyciąga.

— Ze wszech miar — powiada.

— A czy powiemy, że czasem zdarza się, że spragnieni nie chcą pić?

— I bardzo wielu takich — powiada — i często.

— Więc cóż by — dodałem — cóż by można o tym powiedzieć? Czy nie to, że tkwi u nich w duszy coś, co każe pić, i jest w niej coś, co pić nie daje. I to jest coś innego i coś panującego nad tym, co pić każe?

— Tak mi się wydaje — powiada.

— A czy to, co przeszkadza takim rzeczom, nie rodzi się w duszy, jeżeli się rodzi, z rozumowania, a to, co wlecze, i ciągnie, czy nie przychodzi ze stanów biernych i schorzeń?

— Widocznie

— Więc nie bez sensu — dodałem — będziemy uważali, że to są dwa pierwiastki i to różne od siebie; jeden, którym dusza rozumuje, nazwiemy jej intelektem, a drugi, którym ona kocha i łaknie, i pragnie, i innymi się żądzami unosi, ten czynnik nierozumny — pożądliwością; ta się z pewnymi zaspokojeniami i z rozkoszami brata.

— No nie — powiada — to oczywiste, że możemy być tego zdania.

(Jowett)

Then the soul of the thirsty one, in so far as he is thirsty, desires only drink; for this he yearns and tries to obtain it?

That is plain.

And if you suppose something which pulls a thirsty soul away from drink, that must be different from the thirsty principle which draws him like a beast to drink; for, as we were saying, the same thing cannot at the same time with the same part of itself act in contrary ways about the same.

Impossible.

No more than you can say that the hands of the archer push and pull the bow at the same time, but what you say is that one hand pushes and the other pulls.

Exactly so, he replied.

And might a man be thirsty, and yet unwilling to drink?

Yes, he said, it constantly happens.

And in such a case what is one to say? Would you not say that there was something in the soul bidding a man to drink, and something else forbidding him, which is other and stronger than the principle which bids him?

I should say so.

And the forbidding principle is derived from reason, and that which bids and attracts proceeds from passion and disease?

Clearly.

Then we may fairly assume that they are two, and that they differ from one another; the one with which a man reasons, we may call the rational principle of the soul; the other, with which he loves, and hungers, and thirsts, and feels the flutterings of any other desire, may be termed the irrational or appetitive, the ally of sundry pleasures and satisfactions?

Yes, he said, we may fairly assume them to be different.