II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

21. Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie IV, 6,1–4

Ksenofont zapowiada, że wymieni teraz różne przykłady dowodów i definicji Sokratesowych. Pierwszym przykładem jest pobożność.

Sokrates, Eutydem; Ksenofont jako narrator:

^{IV, VI, 1}῾Ως δὲ καὶ διαλεκτικωτέρους ἐποίει τοὺς συνόντας, πειράσομαι καὶ τοῦτο λέγειν. Σωκράτης γὰρ τοὺς μὲν εἰδότας τί ἕκαστον εἴη τῶν ὄντων ἐνόμιζε καὶ τοῖς ἄλλοις ἂν ἐξηγεῖσϑαι δύνασϑαι· τοὺς δὲ μὴ εἰδότας οὐδὲν ἔϕη ϑαυμαστὸν εἶναι αὐτούς τε σϕάλλεσϑαι καὶ ἄλλους σϕάλλειν· ὧν ἕνεκα σκοπῶν σὺν τοῖς συνοῦσι, τί ἕκαστον εἴη τῶν ὄντων, οὐδέποτ' ἔληγε. πάντα μὲν οὖν ᾗ διωρίζετο πολὺ ἔργον ἂν εἴη διεξελϑεῖν· ἐν ὅσοις δὲ τὸν τρόπον τῆς ἐπισκέψεως δηλώσειν οἶμαι, τοσαῦτα λέξω. πρῶτον δὲ περὶ εὐσεβείας ὧδέ πως ἐσκόπει·

[…]

⁴῾Ο ἄρα τὰ περὶ τοὺς ϑεοὺς νόμιμα εἰδὼς νομίμως ἂν τοὺς ϑεοὺς τιμῴη;

Πάνυ μὲν οὖν.

Οὐκοῦν ὅ γε νομίμως τιμῶν ὡς δεῖ τιμᾷ;

Πῶς γάρ οὔ;

῾Ο δέ γε ὡς δεῖ τιμῶν εὐσεβής ἐστι;

Πάνυ μὲν οὖν, ἔϕη.

῾Ο ἄρα τὰ περὶ τοὺς ϑεοὺς νόμιμα εἰδὼς ὀρϑῶς ἂν ἡμῖν εὐσεβὴς ὡρισμένος εἴη;

᾿Εμοὶ γοῦν, ἔϕη, δοκεῖ.

1.

῾Ο […] τὰ περὶ τοὺς ϑεοὺς νόμιμα εἰδὼς νομίμως ἂν τοὺς ϑεοὺς τιμῴη (IV, 6,4)

εἰδὼς νόμιμα τὰ περὶ τοὺς ϑεοὺς ⊆ νομίμως τιμῶν τοὺς ϑεοὺς

znający prawa dotyczące czci bogów ⊆ czczący bogów zgodnie z prawem

Zał.

2.

ὅ γε νομίμως τιμῶν ὡς δεῖ τιμᾷ (IV, 6,4)

νομίμως τιμῶν τοὺς ϑεοὺς ⊆ ὡς δεῖ τιμῶν

czczący bogów zgodnie z prawem ⊆ czczący bogów jak należy

Zał.

3.

῾Ο δέ γε ὡς δεῖ τιμῶν εὐσεβής ἐστι (IV, 6,4)

ὡς δεῖ τιμῶν ⊆ εὐσεβής

czczący bogów jak należy ⊆ pobożny

Zał.

4

῾Ο […] τὰ περὶ τοὺς ϑεοὺς νόμιμα εἰδὼς ὀρϑῶς ἂν ἡμῖν εὐσεβὴς ὡρισμένος εἴη (IV, 6,4)

εἰδὼς νόμιμα τὰ περὶ τοὺς ϑεοὺς ⊆ εὐσεβής

znający prawa w dotyczące czci bogów ⊆ pobożny

1., 2., 3., R1.1.1.3

(Joachimowicz)

A teraz postaram się przytoczyć kilka przykładów, aby pokazać, jak Sokrates kształcił swych uczniów na coraz mocniejszych dialektyków. Był bowiem zdania, że ten, kto wie naprawdę, na czym polega istota każdej rzeczy, potrafi również dobrze wytłumaczyć to innym, ale kto nie wie, ten — nic dziwnego — że i sam błądzi, i wprowadza w błąd innych. Dlatego właśnie systematycznie do tego dążył, aby w gronie uczniów roztrząsać i badać, jaka jest istota wszystkiego. Przejść jednak po kolei wszystkie jego definicje i opowiedzieć, jak je ustalał, byłoby zbyt uciążliwe. Ograniczę się więc do przytoczenia kilku tylko przykładów, dzięki którym będę mógł, jak sądzę, ukazać jego metodę badawczą.

I tak, zaczynając od pobożności, w ten mniej więcej sposób starał się ustalić, na czym ona polega:

[…]

— Kto więc zna prawa dotyczące czci bogów, ten z pewnością oddaje cześć bogom w ten sposób, jaki zalecają te prawa?

— Oczywiście.

— Kto zatem czci bogów w sposób zalecony przez prawa, ten czci ich jak należy?

— Nie inaczej — przytaknął Eutydem.

— Kto zaś czci bogów tak, jak należy, ten jest pobożny?

— Na pewno!

— Zatem przyjmiemy może tę definicję, że kto zna prawa w przedmiocie oddawania czci bogom, ten dopiero jest naprawdę pobożny?

— Tak właśnie śmiem sądzić — potwierdził Eutydem.