II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

22. Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie IV, 6,5–6

Kolejna definicja, tym razem sprawiedliwości:

^{IV, VI, 5}᾿Ανϑρώποις δὲ ἆρα ἔξεστιν ὃν ἄν τις τρόπον βούληται χρῆσϑαι;

Οὐκ ἀλλὰ καὶ περὶ τούτους [ὁ εἰδὼς ἅ] ἐστι νόμιμα καϑ' ἃ δεῖ [πως] ἀλλήλοις χρῆσϑαι[, νόμιμος ἂν εἴη].

Οὐκοῦν οἱ κατὰ ταῦτα χρώμενοι ἀλλήλοις ὡς δεῖ χρῶνται;

Πῶς γὰρ οὔ;

Οὐκοῦν οἵ γε ὡς δεῖ χρώμενοι καλῶς χρῶνται;

Πάνυ μὲν οὖν, ἔϕη.

Οὐκοῦν οἵ γε τοῖς ἀνϑρώποις καλῶς χρώμενοι καλῶς πράττουσι τὰ ἀνϑρώπεια πράγματα;

Εἰκός γ', ἔϕη.

Οὐκοῦν οἵ τοῖς νόμοις πειϑόμενοι δίκαια οὗτοι ποιοῦσι;

Πάνυ μὲν οὖν, ἔϕη.

⁶Δίκαια δὲ ἔϕη, οἶσϑα ὁποῖα καλεῖται;

῝Α οἱ νόμοι κελεύουσιν, ἔϕη.

Οἱ ἄρα ποιοῦντες ἃ οἱ νόμοι κελεύουσι δίκαιά τε ποιοῦσι καὶ ἃ δεῖ;

Πῶς γὰρ οὔ;

Οὐκοῦν οἵ γε τὰ δίκαια ποιοῦντες δίκαιοί εἰσιν;

Οἴομαι ἔγωγ', ἔϕη.

Οἴει οὖν τινας πείϑεσϑαι τοῖς νόμοις μὴ εἰδότας ἃ οἱ νόμοι κελεύουσιν;

Οὐκ ἔγωγ', ἔϕη.

Εἰδότας δὲ ἃ δεῖ ποιεῖν οἴει τινὰς οἴεσϑαι δεῖν μὴ ταῦτα ποιεῖν;

Οὐκ οἶμαι, ἔϕη.

Οἶδας δέ τινας ἄλλα ποιοῦντας ἢ ἃ οἴονται δεῖν;

Οὐκ ἔγωγ', ἔϕη.

Οἱ ἄρα τὰ περὶ ἀνϑρώπους νόμιμα εἰδότες οὗτοι τὰ δίκαια ποιοῦσι;

Πάνυ μὲν οὖν, ἔϕη.

Οὐκοῦν οἵ γε τὰ δίκαια ποιοῦντες δίκαιοί εἰσι;

Τίνες γὰρ ἄλλοι; ἔϕη.

᾿Ορϑῶς ἄν ποτε ἄρα ὁριζοίμεϑα ὁριζόμενοι δικαίους εἶναι τοὺς εἰδότας τὰ περὶ ἀνϑρώπους νόμιμα;

῎Εμοιγε δοκεῖ, ἔϕη.

1.

ὁ εἰδὼς ἅ ἐστι νόμιμα καϑ' ἃ δεῖ πως ἀλλήλοις χρῆσϑαι, νόμιμος ἂν εἴη (IV, 6,5)

εἰδὼς νόμιμα ⊆ νόμιμος

znający prawa ⊆ prawy

Zał.

2.

οἱ κατὰ ταῦτα χρώμενοι ἀλλήλοις ὡς δεῖ χρῶνται (IV, 6,5)

νόμιμος [=κατὰ νόμους χρώμενος] ⊆ ὡς δεῖ χρῶμενος

prawy [=postępujący zgodnie z prawem] ⊆ postępujący jak należy

Zał.

3.

οἵ […] ὡς δεῖ χρώμενοι καλῶς χρῶνται (IV, 6,5)

ὡς δεῖ χρῶμενος ⊆ καλῶς χρῶμενος

postępujący jak należy ⊆ postępujący pięknie

Zał.

4.

οἵ […] τοῖς ἀνϑρώποις καλῶς χρώμενοι καλῶς πράττουσι τὰ ἀνϑρώπεια πράγματα (IV, 6,5)

καλῶς χρῶμενος ⊆ καλῶς πράττων

postępujący pięknie ⊆ czyniący pięknie

Zał.

[5.

καλῶς πράττων ⊆ δίκαια ποιῶν

czyniący pięknie ⊆ czyniący co sprawiedliwe

Zał.]

6.

οἵ τοῖς νόμοις πειϑόμενοι δίκαια οὗτοι ποιοῦσι (IV, 6,5)

νόμιμος [=νόμοις πειϑόμενος] ⊆ δίκαια ποιῶν

prawy [=słuchający prawa] ⊆ czyniący co sprawiedliwe

2., 3., 4., 5., R1.1.1.7

7.

Οἱ […] ποιοῦντες ἃ οἱ νόμοι κελεύουσι δίκαιά τε ποιοῦσι καὶ ἃ δεῖ (IV, 6,6)

εἰδὼς νόμιμα ⊆ δίκαια ποιῶν

znający prawa ⊆ czyniący co sprawiedliwe

1., 6., R1.1.1.1

8.

οἵ […] τὰ δίκαια ποιοῦντες δίκαιοί εἰσιν (IV, 6,6)

δίκαια ποιῶν ⊆ δίκαιος

czyniący co jest sprawiedliwe ⊆ sprawiedliwy

Zał.

9.

᾿Ορϑῶς ἄν […] ὁριζοίμεϑα ὁριζόμενοι δικαίους εἶναι τοὺς εἰδότας τὰ περὶ ἀνϑρώπους νόμιμα (IV, 6,6)

εἰδὼς νόμιμα ⊆ δίκαιος

znający prawa ⊆ sprawiedliwy

7., 8., R1.1.1.1

(Joachimowicz)

— Czy w stosunku do ludzi każdemu wolno tak postępować, jak mu się podoba?

— W żadnym wypadku — brzmiała odpowiedź — ale i tutaj znajduje zastosowanie ta sama zasada: kto wie, jakie są prawa, według których należy układać swój stosunek do ludzi, ten jest prawym człowiekiem.

— Kto więc według tych praw postępuje z innymi, ten postępuje tak, jak należy?

— Nie inaczej — brzmiała odpowiedź.

— Kto zatem — pytał Sokrates — postępuje z innymi, jak należy, ten również przykładnie spełnia powinności człowieka?

— Z pewnością tak.

— Kto zaś posłuszny jest prawom, ten działa zgodnie z nakazem sprawiedliwości?

— Jak najbardziej! — była odpowiedź.

— Co to jest sprawiedliwość, wiesz już zapewne?

— Oczywiście. To wszystko, co nakazują prawa.

— Kto więc czyni to, co nakazują prawa, postępuje sprawiedliwie i tak, jak należy?

— Najzupełniej!

— Kto zatem czyni to, co jest sprawiedliwe, jest sprawiedliwy?

— Tak myślę.

— Sądzisz może, że ktoś posłuszny jest prawom, choć nie wie, co nakazują mu prawa?

— W żadnym wypadku.

— A może sądzisz, że niektórzy ludzie wiedzą wprawdzie, co trzeba czynić, uważają jednak, że nie należy tego czynić?

— Nie sądzę.

— Czy znasz ludzi, którzy czynią co innego, niż sądzą, że czynić trzeba?

— Nie znam.

— Kto zatem wie, co nakazują mu prawa w stosunku do innych ludzi, ten czyni to, co jest sprawiedliwe?

— Na pewno.

— Kto zatem czyni to, co jest sprawiedliwe, jest sprawiedliwy?

— Któż jeśli nie on miałby nim być, Sokratesie?

— A więc — zakończył Sokrates — nie popełnimy z pewnością błędu, przyjmując definicję, że sprawiedliwy jest ten, kto wie, jakie prawa normują stosunki między ludźmi.

— Takie właśnie jest moje zdanie.