II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

43. Platon, Teajtet 163a7–11 & 163d1–164b12

Odrzucenie hipotezy tożsamości wiedzy ze spostrzeżeniem.

Sokrates, Teajtet.

^163a7ΣΩ. Τῇδε δὴ σκοπῶμεν εἰ ἄρα ἐστὶν ἐπιστήμη τε καὶ ⁸αἴσϑησις ταὐτὸν ἢ ἕτερον. εἰς γὰρ τοῦτό που πᾶς ὁ λόγος ⁹ἡμῖν ἔτεινεν, καὶ τούτου χάριν τὰ πολλὰ καὶ ἄτοπα ταῦτα ¹⁰ἐκινήσαμεν. οὐ γάρ;

¹¹ΘΕΑΙ. Παντάπασι μὲν οὖν.

[…]

^163d1ΣΩ. Τὸ τοιόνδε· εἴ τις ἔροιτο· ” ῏Αρα δυνατὸν ὅτου τις ²ἐπιστήμων γένοιτό ποτε, ἔτι ἔχοντα μνήμην αὐτοῦ τούτου ³καὶ σῳζόμενον, τότε ὅτε μέμνηται μὴ ἐπίστασϑαι αὐτὸ τοῦτο ⁴ὃ μέμνηται;” μακρολογῶ δέ, ὡς ἔοικε, βουλόμενος ἐρέσϑαι ⁵εἰ μαϑών τίς τι μεμνημένος μὴ οἶδε.

⁶ΘΕΑΙ. Καὶ πῶς, ὦ Σώκρατες; τέρας γὰρ ἂν εἴη ὃ λέγεις.

⁷ΣΩ. Μὴ οὖν ἐγὼ ληρῶ; σκόπει δέ. ἆρα τὸ ὁρᾶν οὐκ ⁸αἰσϑάνεσϑαι λέγεις καὶ τὴν ὄψιν αἴσϑησιν;

⁹ΘΕΑΙ. ῞Εγωγε.

^e1ΣΩ. Οὐκοῦν ὁ ἰδών τι ἐπιστήμων ἐκείνου γέγονεν ὃ εἶδεν ²κατὰ τὸν ἄρτι λόγον;

³ΘΕΑΙ. Ναί.

⁴ΣΩ. Τί δέ; μνήνην οὐ λέγεις μέντοι τι;

⁵ΘΕΑΙ. Ναί.

⁶ΣΩ. Πότερον οὐδενὸς ἢ τινός;

⁷ΘΕΑΙ. Τινὸς δήπου.

⁸ΣΩ. Οὐκοῦν ὧν ἔμαϑε καὶ ὧν ᾔσϑετο, τοιουτωνί τινων;

⁹ΘΕΑΙ. Τί μήν;

¹⁰ΣΩ. ῝Ο δὴ εἶδέ τις, μέμνηταί που ἐνίοτε;

¹¹ΘΕΑΙ. Μέμνηται.

¹²ΣΩ. ῏Η καὶ μύσας; ἢ τοῦτο δράσας ἐπελάϑετο;

¹³ΘΕΑΙ. ᾿Αλλὰ δεινόν, ὦ Σώκρατες, τοῦτό γε ϕάναι.

^164a1ΣΩ. Δεῖ γε μέντοι, εἰ σῶσομεν τὸν πρόσϑε λόγον· εἰ ²δὲ μή, οἴχεται.

³ΘΕΑΙ. Καὶ ἐγώ, νὴ τὸν Δία, ὑποπτεύω, οὐ μὴν ἱκανῶς ⁴γε συννοῶ· ἀλλ' εἰπὲ πῇ.

⁵ΣΩ. Τῇδε· ὁ μὲν ὁρῶν ἐπιστήμων, ϕαμέν, τούτου γέγονεν ⁶οὗπερ ὁρῶν· ὄψις γὰρ καὶ αἴσϑησις καὶ ἐπιστήμη ταὐτὸν ⁷ὡμολόγηται.

⁸ΘΕΑΙ. Πάνυ γε.

⁹ΣΩ. ῾Ο δέ γε ὁρῶν καὶ ἐπιστήμων γεγονὼς οὗ ἑώρα, ἐὰν ¹⁰μύσῃ, μέμνηται μέν, οὐχ ὁρᾷ δὲ αὐτό. ἦ γάρ;

¹¹ΘΕΑΙ. Ναί.

^b1ΣΩ. Τὸ δέ γε ”οὐχ ὁρᾷ” ”οὐκ ἐπίσταταί” ἐστιν, εἴπερ ²καὶ τὸ ”ὁρᾷ” ”ἐπίσταται.”

³ΘΕΑΙ. ᾿Αληϑῆ.

⁴ΣΩ. Συμβαίνει ἄρα, οὗ τις ἐπιστήμων ἐγένετο, ἔτι μεμνη⁵μένον αὐτὸν μὴ ἐπίστασϑαι, ἐπειδὴ οὐχ ὁρᾷ· ὃ τέρας ἔϕαμεν ⁶ἂν εἶναι εἰ γίγνοιτο.

⁷ΘΕΑΙ. ᾿Αληϑέστατα λέγεις.

⁸ΣΩ. Τῶν ἀδυνάτων δή τι συμβαίνειν ϕαίνεται ἐάν τις ⁹ἐπιστήμην καὶ αἴσϑησιν ταὐτὸν ϕῇ εἶναι.

¹⁰ΘΕΑΙ. ῎Εοικεν.

¹¹ΣΩ. ῎Αλλο ἄρα ἑκάτερον ϕατέον.

¹²ΘΕΑΙ. Κινδυνεύει.

1.

σκοπῶμεν εἰ […] ἐστὶν ἐπιστήμη τε καὶ αἴσϑησις ταὐτὸν ἢ ἕτερον (163a7–8)

αἴσϑησις = ἐπιστήμη

spostrzeżenie = wiedza

Hp.

2.

῏Αρα δυνατὸν ὅτου τις ἐπιστήμων γένοιτό ποτε (163d1–2) τότε ὅτε μέμνηται μὴ ἐπίστασϑαι (163d2–3); τέρας […] ἂν εἴη ὃ λέγεις (163d6)

μνήμων ⊆ ἐπιστήμων

pamiętający ⊆ wiedzący

Zał.

3.

λέγεις καὶ τὴν ὄψιν αἴσϑησιν (163d8)

ὄψις = αἴσϑησις

widzenie = spostrzeżenie

Zał.

4.

ὁ […] ὁρῶν ἐπιστήμων […] τούτου γέγονεν οὗπερ ὁρῶν (164a5–6)

ὁρῶν = ἐπιστήμων

widzący = wiedzący

5., instancjacja

5.

ὄψις […] καὶ αἴσϑησις καὶ ἐπιστήμη ταὺτὸν ὡμολόγηται (164a6–7)

ὄψις = ἐπιστήμη

widzenie = wiedza

1., 3., R1.1.2.6

6.

῾Ο […] ὁρῶν […] ἐὰν μύσῃ, μέμνηται μέν, οὐχ ὁρᾷ δὲ αὐτό (164a9–10)

μνήμων ⊈ ὁρῶν

pamiętający ⊈ widzący

Zał.

7.

Τὸ […] ”οὐχ ὁρᾷ” ”οὐκ ἐπίσταταί” ἐστιν (164b1)

¬ ὁρῶν = ¬ ἐπιστήμων

¬ widzący = ¬ wiedzący

4., R1.2.7.1

8.

Συμβαίνει […] μεμνημένον […] μὴ ἐπίστασϑαι (164b4–5)

μνήμων ⊈ ἐπιστήμων

pamiętający ⊈ wiedzący

6., 7., R1.3.12

9.

Τῶν ἀδυνάτων […] τι συμβαίνειν ϕαίνεται ἐάν τις ἐπιστήμην καὶ αἴσϑησιν ταὺτὸν ϕῇ εἶναι (164b8–9)

αἴσϑησις ≠ ἐπιστήμη

spostrzeżenie ≠ wiedza

1., 2., 8., R4.3

(Witwicki)

Sokrates: A zatem tak to weźmy: czy wiedza i spostrzeżenie jest tym samym czy też czymś różnym? Przecież do tego jakoś zmierzała cała myśl nasza i dlategośmy puścili w ruch to wszystko, takie dziwne i nie wiadomo do czego podobne. No nie?

Teajtet: Ależ tak.

[…]

Sokrates: Coś w tym oto rodzaju: gdyby ktoś zapytał, czy to możliwe, żeby ktoś, nauczywszy się czegoś i mając to jeszcze zachowane w pamięci, nie miał wiedzy o tym, co pamięta, wtedy, gdy pamięta. Ja przydługo mówię, zdaje się, a chciałbym się zapytać, czy człowiek, który się nauczył czegoś i pamięta to jeszcze, wiedzy o tym nie posiada?

Teajtet: Jakże to, Sokratesie? To by dziwoląg był, to, co mówisz.

Sokrates: Ja chyba nie plotę od rzeczy. Zobacz no. Czy widzenia nie nazywasz spostrzeganiem, a widoku spostrzeżeniem?

Teajtet: Owszem.

Sokrates: Nieprawdaż? Człowiek, który coś zobaczył, posiada wiedzę o tym, co ujrzał, wedle tego, co się dopiero co mówiło?

Teajtet: Tak jest.

Sokrates: No cóż? Pamięcią chyba nazywasz coś?

Teajtet: Tak jest.

Sokrates: Ona dotyczy niczego, czy czegoś?

Teajtet: Czegoś przecież.

Sokrates: Nieprawdaż, tego czego się człowiek nauczył i co spostrzegł, czegoś z tych właśnie rzeczy?

Teajtet: No, może.

Sokrates: I co człowiek zobaczył, o tym pamięta czasami?

Teajtet: Pamięta.

Sokrates: Czy nawet, kiedy oczy zamknie? Czy, kiedy to zrobi, zapomina?

Teajtet: Ależ to strach, Sokratesie, coś takiego powiedzieć.

Sokrates: A jednak trzeba, jeśli mamy ocalić myśl poprzednią; a jeśli nie, to ona sobie pójdzie precz.

Teajtet: Ja, na Zeusa, coś przypuszczam, ale jasno sobie sprawy nie zdaję; więc mi powiedz, jak to jest.

Sokrates: Tak to jest: mówimy, że człowiek, który widzi, zyskuje wiedzę o tym, co widzi; zgadzamy się przecież, że widok i spostrzeżenie, i wiedza jest tym samym.

Teajtet: Najzupełniej.

Sokrates: A ten, co widzi i zyskał wiedzę o tym, co zobaczył, jeśli oczy zamknie, wtedy pamięta, a nie widzi tego. Czy prawda?

Teajtet: Tak jest.

Sokrates: A to „nie widzi” to znaczy „nie wie”, skoro „widzi” znaczy „wie”?

Teajtet: To prawda.

Sokrates: Więc wypada, że jeśli ktoś zyskał wiedzę o czymś, to choć jeszcze to pamięta, już tej wiedzy nie posiada, skoro nie widzi; a myśmy to dziwolągiem nazwali, gdyby to było możliwe.

Teajtet: Najzupełniejszą masz słuszność.

Sokrates: Zdaje się doprawdy, że wynika coś niemożliwego, jeżeliby ktoś powiedział, że wiedza i spostrzeżenie jest tym samym.

Teajtet: Zdaje się.

Sokrates: Więc trzeba powiedzieć, że jedno jest czym innym i drugie.

Teajtet: Zdaje się.

(Jowett)

Soc. And the way will be to ask whether perception is or is not the same as knowledge; for this was the real point of our argument, and with a view to this we raised (did we not?) those many strange questions.

Theaet. Certainly.

[…]

Soc. Some one will say, Can a man who has ever known anything, and still has and preserves a memory of that which he knows, not know that which he remembers at the time when he remembers? I have, I fear, a tedious way of putting a simple question, which is only, whether a man who has learned, and remembers, can fail to know?

Theaet. Impossible, Socrates; the supposition is monstrous.

Soc. Am I talking nonsense, then? Think: is not seeing perceiving, and is not sight perception?

Theaet. True.

Soc. And if our recent definition holds, every man knows that which he has seen?

Theaet. Yes.

Soc. And you would admit that there is such a thing as memory?

Theaet. Yes.

Soc. And is memory of something or of nothing?

Theaet. Of something, surely.

Soc. Of things learned and perceived, that is?

Theaet. Certainly.

Soc. Often a man remembers that which he has seen?

Theaet. True.

Soc. And if he closed his eyes, would he forget?

Theaet. Who, Socrates, would dare to say so?

Soc. But we must say so, if the previous argument is to be maintained.

Theaet. What do you mean? I am not quite sure that I understand you, though I have a strong suspicion that you are right.

Soc. As thus: he who sees knows, as we say, that which he sees; for perception and sight and knowledge are admitted to be the same.

Theaet. Certainly.

Soc. But he who saw, and has knowledge of that which he saw, remembers, when he closes his eyes, that which he no longer sees.

Theaet. True.

Soc. And seeing is knowing, and therefore not-seeing is not-knowing?

Theaet. Very true.

Soc. Then the inference is, that a man may have attained the knowledge, of something, which he may remember and yet not know, because he does not see; and this has been affirmed by us to be a monstrous supposition.

Theaet. Most true.

Soc. Thus, then, the assertion that knowledge and perception are one, involves a manifest impossibility?

Theaet. Yes.

Soc. Then they must be distinguished?

Theaet. I suppose that they must.