II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

46. Platon, Teajtet 186b11–e12

Dowód tego, że poznanie zmysłowe nie dostarcza nam wiedzy.

Sokrates, Teajtet:

^186b11ΣΩ. Οὐκοῦν τὰ μὲν εὐϑὺς γενομένοις πάρεστι ϕύσει ^c1αἰσϑάνεσϑαι ἀνϑρώποις τε καὶ ϑηρίοις, ὅσα διὰ τοῦ σώματος ²παϑήματα ἐπὶ τὴν ψυχὴν τείνει· τὰ δὲ περὶ τούτων ἀνα³λογίσματα πρός τε οὐσίαν καὶ ὠϕέλειαν μόγις καὶ ἐν χρόνῳ ⁴διὰ πολλῶν πραγμάτων καὶ παιδείας παραγίγνεται οἷς ἂν καὶ ⁵παραγίγνηται;

⁶ΘΕΑΙ. Παντάπασι μὲν οὖν.

⁷ΣΩ. Οἷόν τε οὖν ἀληϑείας τυχεῖν, ᾧ μηδὲ οὐσίας;

⁸ΘΕΑΙ. ᾿Αδύνατον.

⁹ΣΩ. Οὗ δὲ ἀληϑείας τις ἀτυχήσει, ποτὲ τούτου ἐπιστήμων ¹⁰ἔσται;

^d1ΘΕΑΙ. Καὶ πῶς ἄν, ὦ Σώκρατες;

²ΣΩ. ᾿Εν μὲν ἄρα τοῖς παϑήμασιν οὐκ ἔνι ἐπιστήμη, ³ἐν δὲ τῷ περὶ ἐκείνων συλλογισμῷ· οὐσίας γὰρ καὶ ἀλη⁴ϑείας ἐνταῦϑα μέν, ὡς ἔοικε, δυνατὸν ἅψασϑαι, ἐκεῖ δὲ ⁵ἀδύνατον.

⁶ΘΕΑΙ. Φαίνεται.

⁷ΣΩ. ῏Η οὖν ταὐτὸν ἐκεῖνό τε καὶ τοῦτο καλεῖς, τοσαύτας ⁸διαϕορὰς ἔχοντε;

⁹ΘΕΑΙ. Οὔκουν δὴ δίκαιόν γε.

¹⁰ΣΩ. Τί οὖν ταὐτὸν ἐκείνῳ ἀποδίδως ὄνομα, τῷ ὁρᾶν ἀκούειν ¹¹ὀσϕραίνεσϑαι ψύχεσϑαι ϑερμαίνεσϑαι;

^e1ΘΕΑΙ. Αἰσϑάνεσϑαι ἔγωγε· τί γὰρ ἄλλο;

²ΣΩ. Σύμπαν ἄρ' αὐτὸ καλεῖς αἴσϑησιν;

³ΘΕΑΙ. ᾿Ανάγκη.

⁴ΣΩ. ῟Ωι γε, ϕαμέν, οὐ μέτεστιν ἀληϑείας ἅψασϑαι· οὐδὲ ⁵γὰρ οὐσίας.

⁶ΘΕΑΙ. Οὐ γὰρ οὖν.

⁷ΣΩ. Οὐδ' ἄρ' ἐπιστήμης.

⁸ΘΕΑΙ. Οὐ γάρ.

⁹ΣΩ. Οὐκ ἄρ' ἂν εἴη ποτέ, ὦ Θεαίτητε, αἴσϑησίς τε καὶ ¹⁰ἐπιστήμη ταὐτόν.

¹¹ΘΕΑΙ. Οὐ ϕαίνεται, ὦ Σώκρατες. καὶ μάλιστά γε νῦν ¹²καταϕανέστατον γέγονεν ἄλλο ὂν αἰσϑήσεως ἐπιστήμη.

1.

εὐϑὺς γενομένοις πάρεστι ϕύσει αἰσϑάνεσϑαι […] ὅσα διὰ τοῦ σώματος παϑήματα ἐπὶ τὴν ψυχὴν τείνει (186b11–c2)

σώματος παϑήματα ⊆ εὐϑὺς αἰσϑανόμενον

doznania cielesne ⊆ łatwo spostrzegające

Zał.

2.

τὰ […] ἀναλογίσματα πρός τε οὐσίαν καὶ ὠϕέλειαν μόγις καὶ ἐν χρόνῳ διὰ πολλῶν πραγμάτων καὶ παιδείας παραγίγνεται (186c2–4)

τύχον οὐσίας ∥ εὐϑὺς αἰσϑανόμενον

sięgające istnienia ∥ łatwo spostrzegające

Zał.

3.

᾿Αδύνατον (186c8) οἷον τε οὖν ἀληϑείας τυχεῖν, ᾧ μηδὲ οὐσίας (186c7)

¬ τύχον οὐσίας ∥ τύχον ἀληϑείας

¬ sięgające istnienia ∥ sięgające prawdy

Zał.

4.

Οὗ […] ἀληϑείας τις ἀτυχήσει, [οὐδέ]ποτε τούτου ἐπιστήμων ἔσται (186c9–10)

¬ τύχον ἀληϑείας ∥ ἐπιστήμης ἔχον

¬ sięgające prawdy ∥ posiadające wiedzę

Zał.

5.

᾿Εν […] τοῖς παϑήμασιν οὐκ ἔνι ἐπιστήμη (186d2)

σώματος παϑήματα ∥ ἐπιστήμης ἔχον

doznania cielesne ∥ posiadające wiedzę

1., 2., 3., 4., R1.3.5.13

6.

ἐν […] τῷ περὶ ἐκείνων συλλογισμῷ (186d3)

συλλογισμός ⊆ ἐπιστήμης ἔχον

rozumowanie ⊆ posiadające wiedzę

7., 8., R1.1.1.1

7.

οὐσίας […] καὶ ἀληϑείας ἐνταῦϑα […] δυνατὸν ἅψασϑαι (186d3–4)

συλλογισμός ⊆ τύχον οὐσίας καὶ ἀληϑείας

rozumowanie ⊆ sięgające istnienia i prawdy

Zał.

[8.

τύχον οὐσίας καὶ ἀληϑείας ⊆ ἐπιστήμης ἔχον

sięgające istnienia i prawdy ⊆ posiadające wiedzę

Zał.]

9.

Οὔκουν (186d9) ταὐτὸν ἐκεῖνό τε καὶ τοῦτο (186d7)

σώματος παϑήματα ≠ συλλογισμός

doznania cielesne ≠ rozumowanie

5., 6., R1.3.7.2

11.

Σύμπαν […] αὐτὸ καλεῖς αἴσϑησιν (186e2)

σώματος παϑήματα = αἴσϑησις

doznania cielesne = spostrzeganie

Zał.

12.

῟Ωι […] οὐ μέτεστιν […] ἅψασϑαι […] οὐσίας (186e4–5)

αἴσϑησις ∥ τύχον οὐσίας

spostrzeganie ∥ sięgające istnienia

1., 2., 11., R1.3.2

13.

῟Ωι […] οὐ μέτεστιν ἀληϑείας ἅψασϑαι (186e4)

αἴσϑησις ∥ τύχον ἀληϑείας

spostrzeganie ∥ sięgające prawdy

3., 12., R1.2.10.2

14.

῟Ωι […] οὐ μέτεστιν […] ἅψασϑαι (186e4) ἐπιστήμης (186e7)

αἴσϑησις ∥ ἐπιστήμης ἔχον

spostrzeganie ∥ posiadające wiedzę

4., 13., R1.2.10.2

(Witwicki)

Sokrates: Nieprawdaż, jedne stany powstają prędko i z natury przysługują jako spostrzeżenia ludziom i zwierzętom. To są te stany, które za pośrednictwem ciała do duszy zmierzają. Ale porównania ich dotyczące, związane z istnieniem, z istotą i pożytkiem — do tych się dochodzi z trudem i w ciągu długiego czasu, drogą licznych zabiegów i kultury duchowej, jeżeli ktoś do tego w ogóle dochodzi.

Teajtet: Ależ ze wszech miar

Sokrates: Więc czy może prawdę osiągnąć coś, co nawet istnienia nie sięga?

Teajtet: Nie może.

Sokrates: A kto prawdy czegoś nie osiągnie, to czy posiądzie wiedzę o tym?

Teajtet: Jakimże sposobem, Sokratesie!

Sokrates: To w tych wrażeniach zmysłowych nie ma wiedzy, tylko w rozumowaniu, które się z nimi wiąże. Bo istoty rzeczy i prawdy, zdaje się, że tu dopiero można dotknąć, a tam nie można.

Teajtet: Okazuje się.

Sokrates: Więc czy nazywasz jednym i tym samym te dwie rzeczy, które tyle różnic objawiają?

Teajtet: Chyba nie godzi się.

Sokrates: Więc jaką nadasz nazwę widzeniu, słyszeniu, wąchaniu, czuciu zimna i ciepła?

Teajtet: To spostrzeganie, uważam. Cóż by innego?

Sokrates: I to wszystko razem nazywasz spostrzeżeniem?

Teajtet: Koniecznie.

Sokrates: I temu, powiemy, nie przysługuje dotykanie prawdy. Bo istoty rzeczy też nie.

Teajtet: No nie.

Sokrates: Zatem i wiedzy nie.

Teajtet: A nie.

Sokrates: Zatem, Teajtecie, spostrzeżenie nie może być tym samym, co wiedza.

Teajtet: Nie wydaje się tym samym, Sokratesie. W tej chwili okazało się najjaśniej, że spostrzeżenie to coś innego niż wiedza.

(Jowett)

Soc. The simple sensations which reach the soul through the body are given at birth to men and animals by nature, but their reflections on the being and use of them are slowly and hardly gained, if they are ever gained, by education and long experience.

Theaet. Assuredly.

Soc. And can a man attain truth who fails of attaining being?

Theaet. Impossible.

Soc. And can he who misses the truth of anything, have a knowledge of that thing?

Theaet. He cannot.

Soc. Then knowledge does not consist in impressions of sense, but in reasoning about them; in that only, and not in the mere impression, truth and being can be attained?

Theaet. Clearly.

Soc. And would you call the two processes by the same name, when there is so great difference between them?

Theaet. That would certainly not be right.

Soc. And what name would you give to seeing, hearing, smelling, being cold and being hot?

Theaet. I should call all of them perceiving — what other name could be given to them?

Soc. Perception would be the collective name of them?

Theaet. Certainly.

Soc. Which, as we say, has no part in the attainment of truth any more of being?

Theaet. Certainly not.

Soc. And therefore not in. science or knowledge?

Theaet. No.

Soc. Then perception, Theaetetus, can never be the same as knowledge or science?

Theaet. Clearly not, Socrates; and knowledge has now been most distinctly proved to be different from perception.