II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

48. Platon, Teajtet 187b4–6 & 189a6–b9

Odrzucenie hipotezy, że sądzić fałszywie to wydawać sądy o przedmiotach nieistniejących.

Sokrates, Teajtet:

^187b4ΘΕΑΙ. Δόξαν μὲν πᾶσαν εἰπεῖν, ὦ Σώκρατες, ἀδύνατον, ⁵ἐπειδὴ καὶ ψευδής ἐστι δόξα· κινδυνεύει δὲ ἡ ἀληϑὴς δόξα ⁶ἐπιστήμη εἶναι, καί μοι τοῦτο ἀποκεκρίσϑω.

[…]

^189a6ΣΩ. ῾Ο δὲ δὴ δοξάζων οὐχ ἕν γέ τι δοξάζει;

⁷ΘΕΑΙ. ᾿Ανάγκη.

⁸ΣΩ. ῾Ο δ' ἕν τι δοξάζων οὐκ ὄν τι;

⁹ΘΕΑΙ. Συγχωρῶ.

¹⁰ΣΩ. ῾Ο ἄρα μὴ ὂν δοξάζων οὐδὲν δοξάζει.

¹¹ΘΕΑΙ. Οὐ ϕαίνεται.

¹²ΣΩ. ᾿Αλλὰ μὴν ὅ γε μηδὲν δοξάζων τὸ παράπαν οὐδὲ δοξάζει.

¹³ΘΕΑΙ. Δῆλον, ὡς ἔοικεν.

^b1ΣΩ. Οὐκ ἄρα οἷόν τε τὸ μὴ ὂν δοξάζειν, οὔτε περὶ τῶν ²ὄντων οὔτε αὐτὸ καϑ' αὑτό.

³ΘΕΑΙ. Οὐ ϕαίνεται.

⁴ΣΩ. ῎Αλλο τι ἄρ' ἐστὶ τὸ ψευδῆ δοξάζειν τοῦ τὰ μὴ ὄντα ⁵δοξάζειν.

⁶ΘΕΑΙ. ῎Αλλο ἔοικεν.

1.

καὶ ψευδής ἐστι δόξα (187b5)

ψευδῆ δοξάζων ⊆ δοξάζων

sądzący fałszywie ⊆ sądzący

Zał.

2.

῾Ο […] δοξάζων […] ἕν […] δοξάζει (189a6)

δοξάζων ⊆ ἕν δοξάζων

sądzący ⊆ sądzący jedno

Zał.

3.

῾Ο […] ἕν […] δοξάζων […] ὄν [δοξάζει] (189a8)

ἕν δοξάζων ⊆ ὄν δοξάζων

sądzący jedno ⊆ sądzący byt

Zał.

4.

῾Ο […] μὴ ὂν δοξάζων οὐδὲν δοξάζει (189a10)

μὴ ὂν δοξάζων [= ¬ ὄν δοξάζων] ⊆ οὐδὲν δοξάζων [= ¬ ἕν δοξάζων]

sądzący niebyt [= ¬ sądzący byt] ⊆ sądzący nic [= ¬ sądzący jedno]

3., R1.2.3

5.

ὅ […] μηδὲν δοξάζων τὸ παράπαν οὐδὲ δοξάζει (189a12–13)

μηδὲν δοξάζων [= ¬ ἕν δοξάζων] ∥ δοξάζων

sądzący nic [= ¬ sądzący jedno] ∥ sądzący

2., R1.3.5.3

6.

Οὐκ […] οἷόν τε τὸ μὴ ὂν δοξάζειν (189b1–2)

μὴ ὂν δοξάζων ∥ δοξάζων

sądzący niebyt ∥ sądzący

4., 5., R1.2.4.1

7.

῎Αλλο τι […] ἐστὶ τὸ ψευδῆ δοξάζειν τοῦ τὰ μὴ ὄντα δοξάζειν (189b4–5)

ψευδῆ δοξάζων ∥ μὴ ὂν δοξάζων

sądzący fałszywie ∥ sądzący niebyt

1., 6., R1.2.4.3

Przejścia od 2 do 5 i od 3 do 4 opierają się bardzo mocno na specyfice greki: „nic” (οὐδέν, μηδέν) to po grecku „nie jedno” (οὐκ ἕν, μὴ ἕν), w znaczeniu „ani jedno”. Wyrzucanie negacji na początek zdania zaciera z kolei różnicę jej zakresu między „(nie coś) sądzący” (= „wydający sąd o niczym”) i „nie (coś sądzący)” (= „nie sądzący o czymś”).

(Witwicki)

Teajtet: Powiedzieć, że nią jest wszelki sąd, nie sposób, Sokratesie, bo przecież i mylne bywają sądy. A wiedzą gotów być tylko sąd prawdziwy. Więc niech to będzie moja odpowiedź.

[…]

Sokrates: A kto sądzi, czy nie coś jednego sądzi?

Teajtet: Koniecznie.

Sokrates: A sądząc coś jednego ten sądzi chyba coś, co jest czymś.

Teajtet: Zgadzam się.

Sokrates: A kto sądzi coś, czego nie ma, ten nic nie sądzi.

Teajtet: Wydaje się, że nic.

Sokrates: Ależ doprawdy, kto nic nie sądzi, ten w ogóle nie wydaje sądu.

Teajtet: To jasne, zdaje się.

Sokrates: Zatem nie można sądzić czegoś, czego nie ma, ani gdy idzie o coś, co jest czymś, ani o rzecz samą w sobie.

Teajtet: Zdaje się, że nie.

Sokrates: Więc coś innego jest wydawać sądy fałszywe i sądzić coś, czego nie ma?

Teajtet: Coś innego chyba.

(Jowett)

Theaet. I cannot say, Socrates, that all opinion is knowledge, because there may be a false opinion; but I will venture to assert, that knowledge is true opinion: let this then be my reply; […].

[…]

Soc. And does not he who thinks, think some one thing?

Theaet. Certainly.

Soc. And does not he who thinks some one thing, think something which is?

Theaet. I agree.

Soc. Then he who thinks of that which is not, thinks of nothing?

Theaet. Clearly.

Soc. And he who thinks of nothing, does not think at all?

Theaet. Obviously.

Soc. Then no one can think that which is not, either as a self-existent substance or as a predicate of something else?

Theaet. Clearly not.

Soc. Then to think falsely is different from thinking that which is not?

Theaet. It would seem so.