II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

50. Platon, Teajtet 201d8–202c5

Eksplikacja definicji wiedzy jako „sądu prawdziwego, mającego logos (uzasadnienie, dowód, definicję, ścisłe ujęcie)”: aby coś mogło być wiedzą, musi być wyrażone w logoi (słowach), więc składniki słów (głoski, litery) są niepoznawalne, nie mają definicji, a tylko nazwę własną.

^201d8ΣΩ. ῎Ακουε δὴ ὄναρ ἀντὶ ὀνείρατος. ἐγὼ γὰρ αὖ ἐδόκουν ^e1ἀκούειν τινῶν ὅτι τὰ μὲν πρῶτα οἱονπερεὶ στοιχεῖα, ἐξ ὧν ²ἡμεῖς τε συγκείμεϑα καὶ τἆλλα, λόγον οὐκ ἔχοι. αὐτὸ γὰρ ³καϑ' αὑτὸ ἕκαστον ὀνομάσαι μόνον εἴη, προσειπεῖν δὲ οὐδὲν ⁴ἄλλο δυνατόν, οὔϑ' ὡς ἔστιν, οὔϑ' ὡς οὐκ ἔστιν· ἤδη γὰρ ^202a1ἂν οὐσίαν ἢ μή οὐσίαν αὐτῷ προστίϑεσϑαι, δεῖν δὲ οὐδὲν ²προσϕέρειν, εἴπερ αὐτὸ ἐκεῖνο μόνον τις ἐρεῖ. ἐπεὶ οὐδὲ ³τὸ ”αὐτὸ” οὐδὲ τὸ ”ἐκεῖνο” οὐδὲ τὸ ”ἕκαστον” οὐδὲ τὸ ⁴”μόνον” οὐδὲ ”τοῦτο” προσοιστέον οὐδ' ἄλλα πολλὰ ⁵τοιαῦτα· ταῦτα μὲν γὰρ περιτρέχοντα πᾶσι προσϕέρεσϑαι, ⁶ἕτερα ὄντα ἐκείνων οἷς προστίϑεται, δεῖν δέ, εἴπερ ἦν ⁷δυνατὸν αὐτὸ λέγεσϑαι καὶ εἶχειν οἰκεῖον αὑτοῦ λόγον, ἄνευ ⁸τῶν ἄλλων ἁπάντων λέγεσϑαι. νῦν δὲ ἀδύνατον εἶναι ^b1ὁτιοῦν τῶν πρώτων ῥηϑῆναι λόγῳ. οὐ γὰρ εἶναι αὐτῷ ἀλλ' ²ἢ ὀνομάζεσϑαι μόνον — ὄνομα γὰρ μόνον ἔχειν — τὰ δὲ ἐκ ³τούτων ἤδη συγκείμενα, ὥσπερ αὐτὰ πέπλεκται, οὕτω καὶ ⁴τὰ ὀνόματα αὐτῶν συμπλακέντα λόγον γεγονέναι· ὀνομάτων ⁵γὰρ συμπλοκὴν εἶναι λόγου οὐσίαν. οὕτω δὴ τὰ μὲν ⁶στοιχεῖα ἄλογα καὶ ἄγνωστα εἶναι, αἰσϑητὰ δέ· τὰς δὲ ⁷συλλαβὰς γνωστάς τε καὶ ῥητὰς καὶ ἀληϑεῖ δόξῃ δοξαστάς. ⁸ὅταν μὲν οὖν ἄνευ λόγου τὴν ἀληϑῆ δόξαν τινός τις λάβῃ, ^c1ἀληϑεύειν μὲν αὐτοῦ τὴν ψυχὴν περὶ αὐτό, γιγνώσκειν δ' ²οὔ· τὸν γὰρ μὴ δυνάμενον δοῦναί τε καὶ δέξασϑαι λόγον ³ἀνεπιστήμονα εἶναι περὶ τούτου· προσλαβόντα δὲ λόγον ⁴δυνατόν τε ταῦτα πάντα γεγονέναι καὶ τελείως πρὸς ἐπιστή⁵μην ἔχειν.

1.

τὰ […] πρῶτα οἱονπερεὶ στοιχεῖα […] λόγον οὐκ ἔχοι (201e1–2)

στοιχεῖον ∥ λόγον ἔχον

pierwiastek ∥ definiowalne

2., 5., R1.2.4.3

2.

αὐτὸ […] καϑ' αὑτὸ ἕκαστον ὀνομάσαι μόνον εἴη (201e2–3)

στοιχεῖον ⊆ ὀνομασάμενον μόνον

pierwiastek ⊆ wyłącznie nazywane

Zał.

3.

προσειπεῖν […] οὐδὲν ἄλλο δυνατόν (201e3–4)

στοιχεῖον ∥ προσειπεῖν δυνατόν

pierwiastek ∥ podmiot orzekania

2., 4., R1.2.4.3

4.

δεῖν […] οὐδὲν προσϕέρειν, εἴπερ αὐτὸ ἐκεῖνο μόνον τις ἐρεῖ (202a1–2)

προσειπεῖν δυνατόν ∥ ὀνομασάμενον μόνον

podmiot orzekania ∥ wyłącznie nazywane

Zał.

5.

τὰ […] ἐκ τούτων ἤδη συγκείμενα, ὥσπερ αὐτὰ πέπλεκται, οὕτω καὶ τὰ ὀνόματα αὐτῶν συμπλακέντα λόγον γεγονέναι· ὀνομάτων γὰρ συμπλοκὴν εἶναι λόγου οὐσίαν (202b2–5)

λόγον ἔχον ∥ ὀνομασάμενον μόνον

definiowalne ∥ wyłącznie nazywane

Zał.

6.

τὰ […] στοιχεῖα ἄγνωστα εἶναι (202b5–6)

στοιχεῖον ∥ γνωστόν

pierwiastek ∥ poznawalne

1., 7., R1.2.10.1

7.

τὸν […] μὴ δυνάμενον δοῦναί τε καὶ δέξασϑαι λόγον ἀνεπιστήμονα εἶναι περὶ τούτου (202c2–3)

¬ οὐκ λόγον ἔχον ∥ γνωστόν

¬ definiowalne ∥ poznawalne

Zał.

(Witwicki)

Sokrates: A to posłuchaj, co znowu mnie się śniło. Zdawało mi się, że słyszałem od kogoś tam, jak mówiono, że pierwsze składniki proste czegokolwiek, z których i my się składamy, i wszystko inne, ująć się ściśle nie dają. Każdy taki pierwiastek sam w sobie można tylko nazwać a nic innego więcej nie można o nim powiedzieć; ani że jest, ani że go nie ma. Bo to by znaczyło doczepiać mu istnienie lub nieistnienie, a tu nic mu nie wolno dodawać, skoro ktoś tylko sam pierwiastek wymienia. Zatem ani że to jest to samo, ani że tamto, ani każde, ani samo jedno, ani to tutaj, tego mu doczepiać nie można, ani wielu innych takich określeń. Bo te słowa, będące w powszechnym obiegu, przysługują wszystkim rzeczom i są czymś innym niż to, czemu przysługują. A tu, jeśliby to było możliwe, trzeba, żeby taki pierwiastek miał swoje własne ścisłe ujęcie i żeby się w jego nazwie obywać bez wszystkiego innego. Otóż nie ma możliwości, żeby którykolwiek z pierwiastków ściśle ująć słowami, bo on nie ma ścisłego ujęcia, on się tylko nazywa i koniec. Ma jedynie tylko nazwę. Dopiero rzeczy z tych pierwiastków złożone tak, jak same są układami, splotami, tak i nazwy ich stanowią ujęcia złożone. Bo splecenie wyrazów stanowi istotę ścisłego ujęcia. W ten sposób pierwiastki nie nadają się do ścisłego ujmowania i poznawać ich nie można; można je tylko spostrzegać. Dopiero układy pierwiastków można poznawać i wypowiadać i w sądach prawdziwych je oceniać. A kiedy ktoś uchwyci o czymś sąd prawdziwy, ale bez ścisłego ujęcia, wtedy jego dusza dotyka prawdy w tym przedmiocie, ale go nie poznaje. Bo kto nie potrafi dać i przyjąć ścisłego ujęcia czegoś, ten nie posiada wiedzy o tym. Dopiero gdy się do tego dołączy ścisłe ujęcie, może się to wszystko zrobić i człowiek staje się doskonalszy, bo osiąga wiedzę.

(Jowett)

Soc. Let me give you, then, a dream in return for a dream: — Methought that I too had a dream, and I heard in my dream that the primeval letters or elements out of which you and I and all other things are compounded, have no reason or explanation; you can only name them, but no predicate can be either affirmed or denied of them, for in the one case existence, in the other non-existence is already implied, neither of which must be added, if you mean to speak of this or that thing by itself alone. It should not be called itself, or that, or each, or alone, or this, or the like; for these go about everywhere and are applied to all things, but are distinct from them; whereas, if the first elements could be described, and had a definition of their own, they would be spoken of apart from all else. But none of these primeval elements can be defined; they can only be named, for they have nothing but a name, and the things which are compounded of them, as they are complex, are expressed by a combination of names, for the combination of names is the essence of a definition. Thus, then, the elements or letters are only objects of perception, and cannot be defined or known; but the syllables or combinations of them are known and expressed, and are apprehended by true opinion. When, therefore, any one forms the true opinion of anything without rational explanation, you may say that his mind is truly exercised, but has no knowledge; for he who cannot give and receive a reason for a thing, has no knowledge of that thing; but when he adds rational explanation, then, he is perfected in knowledge and may be all that I have been denying of him.