II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

6. Katalog fragmentów logicznych znalezionych w pismach prearystotelików

89. Platon, Charmides 164a9–d3

Ukazanie sprzeczności między pojęciem jako „znajomości samego siebie” i rozwagi jako „czynienia rzeczy dobrych”.

Sokrates, Krytiasz:

^164a9Οὐδέν· ἀλλὰ λέγε εἰ δοκεῖ τίς σοι ἰατρός, ὑγιᾶ τινα ^b1ποιῶν, ὠϕέλιμα καὶ ἑαυτῷ ποιεῖν καὶ ἐκείνῳ ὃν ἰῷτο;

²῎Εμοιγε.

³Οὐκοῦν τὰ δέοντα πράττει ὅ γε ταῦτα πράττων;

⁴Ναί.

⁵῾Ο τὰ δέοντα πράττων οὐ σωϕρονεῖ;

⁶Σωϕρονεῖ μὲν οὖν.

⁷῏Η οὖν καὶ γιγνώσκειν ἀνάγκη τῷ ἰατρῷ ὅταν τε ὠϕελίμως ⁸ἰᾶται καὶ ὅταν μὴ; καὶ ἑκάστῳ τῶν δημιουργῶν ὅταν τε μέλλῃ ⁹ὀνήσεσϑαι ἀπὸ τοῦ ἔργου οὗ ἂν πράττῃ καὶ ὅταν μή;

¹⁰῎Ισως οὔ.

¹¹᾿Ενίοτε ἄρα, ἦν δ' ἐγώ, ὠϕελίμως πράξας ἢ βλαβερῶς ὁ ^c1ἰατρὸς οὐ γιγνώσκει ἑαυτὸν ὡς ἔπραξεν· καίτοι ὠϕελίμως ²πράξας, ὡς ὁ σὸς λόγος, σωϕρόνως ἔπραξεν. ἢ οὐχ οὕτως ³ἔλεγες;

⁴῎Εγωγε.

⁵Οὐκοῦν, ὡς ἔοικεν, ἐνίοτε ὠϕελίμως πράξας πράττει μὲν ⁶σωϕρόνος καὶ σωϕρονεῖ, ἀγνοεῖ δ' ἑαυτὸν ὅτι σωϕρονεῖ;

⁷᾿Αλλὰ τοῦτο μέν, ἔϕη, ὦ Σώκρατες, οὐκ ἄν ποτε γένοιτο, ⁸ἀλλ' εἴ τι σὺ οἴει ἐκ τῶν ἔμπροσϑεν ὑπ' ἐμοῦ ὡμολογημένων ⁹εἰς τοῦτο ἀναγκαῖον εἶναι συμβαίνειν, ἐκείνων ἄν τι ἔγωγε ^d1μᾶλλον ἀναϑείμην, καὶ οὐκ ἂν αἰσχυνϑείην μὴ οὐχὶ ὀρϑῶς ²ϕάναι εἰρηκέναι, μᾶλλον ἤ ποτε συγχωρήσαιμ' ἂν ἀγνοοῦντα ³αὐτὸν ἑαυτὸν ἄνϑρωπον σωϕρονεῖν.

1.

δοκεῖ τίς σοι ἰατρός […] ὠϕέλιμα […] ποιεῖν (164a9–b1)

ἰατρός ⊆ ὠϕέλιμα ποιῶν

lekarz ⊆ działający pożytecznie

Zał.

2.

τὰ δέοντα πράττει ὅ γε ταῦτα πράττων (164b3)

ὠϕέλιμα ποιῶν ⊆ τὰ δέοντα πράττων

działający pożytecznie ⊆ robiący to, co trzeba

Zał.

3.

῾Ο τὰ δέοντα πράττων […] σωϕρονεῖ (164b5)

τὰ δέοντα πράττων ⊆ σώϕρων

robiący to, co trzeba ⊆ rozważny

Zał.

4.

᾿Ενίοτε […] ὠϕελίμως πράξας […] ὁ ἰατρὸς οὐ γιγνώσκει ἑαυτὸν (164b11–c1)

ἰατρός ⊈ γιγνώσκων ἑαυτὸν

lekarz ⊈ znający siebie

Zał.

5.

οὐκ ἄν ποτε γένοιτο, (164c7) ἀγνοεῖ δ' ἑαυτὸν ὅτι σωϕρονεῖ (164c6)

σώϕρων ⊆ γιγνώσκων ἑαυτὸν

rozważny ⊆ znający siebie

Zał.

6.

sprzeczność, trzeba więc coś odrzucić

1., 2., 3., 4., 5., R3.4.19

(Witwicki)

— No nic. Tylko powiedz mi, czy uważasz, że lekarz jakiś, przyprowadzając kogoś do zdrowia, może robić coś pożytecznego i dla siebie, i dla tego, kogo leczy?

— Owszem, uważam.

— Nieprawdaż — właśnie to, co trzeba, robi ten, kto tak robi?

— Tak jest.

— A kto robi, co trzeba, czyż nie jest rozważny?

— Ależ jest rozważny.

— A czy lekarz musi także koniecznie wiedzieć, kiedy leczy z pożytkiem i kiedy nie? I każdy robotnik — kiedy ma zarobić na pracy, nad którą siedzi, i kiedy nie.

— Może i nie musi.

— Przecież niekiedy — powiedziałem — lekarz pożytecznie działa, albo szkodliwie, a sam siebie nie zna z tej strony, jak działa właściwie. A jednak, jeśli działał pożytecznie, to według twego zdania, działał rozważnie. Czyżeś tak nie mówił?

— Mówiłem.

— Nieprawdaż — to zdaje się, że nieraz pożytecznie działa i działa rozważnie i posiada rozwagę, a jednak sam siebie nie zna z tej strony, że jest rozważny?

— O, to — powiada — Sokratesie, to nigdy nie może zajść. Ale jeśli ty uważasz, że z tego, na com się poprzednio zgodził, to z konieczności wynika, to ja bym może coś z poprzednich twierdzeń zmienił — nie wstydziłbym się przyznać się, żem coś niesłusznego powiedział raczej, niżbym się kiedy zgodził, że człowiek, który siebie samego nie zna, jest rozważny.

(Jowett)

I have no particular drift, but I wish that you would tell me whether a physician who cures a patient may do good to himself and good to another also?

I think that he may.

And he who does so does his duty?

Yes.

And does not he who does his duty act temperately or wisely?

Yes, he acts wisely.

But must the physician necessarily know when his treatment is likely to prove beneficial, and when not? or must the craftsman necessarily know when he is likely to be benefited, and when not to be benefited, by the work which he is doing?

I suppose not.

Then, I said, he may sometimes do good or harm, and not know what he is himself doing, and yet, in doing good, as you say, he has done temperately or wisely. Was not that your statement?

Yes.

Then, as would seem, in doing good, he may act wisely or temperately, and be wise or temperate, but not know his own wisdom or temperance?

But that, Socrates, he said, is impossible; and therefore if this is, as you imply, the necessary consequence of any of my previous admissions, I will withdraw them, rather than admit that a man can be temperate or wise who does not know himself; and I am not ashamed to confess that I was in error.