II. Zależności statystyczne

Marek Jerzy. Minakowski, Prehistoria logiki formalnej

I. Fragmenta prearistotelicorum

8. Dodatek 2.: fragmenty logiczne w pismach pseudoplatońskich

301. Pseudo-Platon, O sprawiedliwym 374e8–375d4

Sokrates rozmawia z kimś bezimiennym o tym, czy można być niesprawiedliwym dobrowolnie.

Sokrates, Ktoś Bezimienny:

^374e8῎Ιϑι δὴ καὶ ἐκεῖ, ἐπειδὴ ⁹τὰ αὐτὰ ὀνομάζων τὰ μὲν δίκαια ϕῂς εἶναι, τὰ δὲ ἄδικα, ^375a1ἔχεις εἰπεῖν ὁπότερα τὰ δίκαια καὶ ὁπότερα τὰ ἄδικα;

²᾿Εμοὶ μὲν τοίνυν δοκεῖ ἐν μὲν τῷ δέοντι καὶ τῷ καιρῷ ³ἕκαστα τούτων γιγνόμενα δίκαια εἶναι, ἐν δὲ τῷ μὴ δέοντι ⁴ἄδικα.

Καλῶς γέ σοι δοκοῦν. ὁ μὲν ἄρα ἐν τῷ δέοντι ἕκαστα ⁵τούτων ποιῶν δίκαια ποιεῖ, ὁ δὲ μὴ ἐν τῷ δέοντι ἄδικα;

⁶Ναί.

Οὐκοῦν ὁ μὲν τὰ δίκαια ποιῶν δίκαιος, ὁ δὲ τἄδικα ⁷ἄδικος;

῎Εστι ταῦτα.

Τίς οὖν ὁ ἐν τῷ δέοντι 〈καὶ〉 καιρῷ ⁸οἷός τε τέμνειν καὶ κάειν καὶ ἰσχναίνειν;

῾Ο ἰατρός.

῞Οτι ^b1ἐπίσταται ἢ δι' ἄλλο τι;

῞Οτι ἐπίσταται.

Τίς δ' ἐν τῷ ²δέοντι σκάπτειν καὶ ἀροῦν καὶ ϕυτεύειν οἷός τε;

῾Ο γεωρ³γός.

῞Οτι ἐπίσταται, ἢ ὅτι οὔ;

῞Οτι ἐπίσταται.

Οὐκοῦν ⁴καὶ τἆλλα οὕτως; ὁ μὲν ἐπιστάμενος οἷός τε τὰ δέοντα ⁵ποιεῖν ἐστιν καὶ ἐν τῷ δέοντι καὶ ἐν τῷ καιρῷ, ὁ δὲ μὴ ἐπι⁶στάμενος οὔ;

Οὕτως.

Καὶ ψεύδεσϑαι ἄρα καὶ ἐξαπατᾶν ⁷καὶ ὠϕελεῖν, ὁ μὲν ἐπιστάμενος οἷός τε ποιεῖν ἕκαστα τούτων ⁸ἐν τῷ δέοντι καὶ τῷ καιρῷ, ὁ δὲ μὴ ἐπιστάμενος οὔ;

^c1᾿Αληϑῆ λέγεις.

῾Ο δέ γε ταῦτα ποιῶν ἐν τῷ δέοντι δίκαιος;

²Ναί.

Δι' ἐπιστήμην δέ γε ταῦτα ποιεῖ.

Πῶς δ' οὔ;

³Δι' ἐπιστήμην ἄρα δίκαιος ὁ δίκαιος.

Ναί.

Οὐκοῦν ὁ ἄδικος ⁴διὰ τὰ ἐναντίον ἄδικός ἐστιν τῷ δικαίῳ;

Φαίνεται.

῾Ο δὲ ⁵δίκαιος διὰ σοϕίαν δίκαιος.

Ναί.

Δι' ἀμαϑίαν ἄρα ὁ ἄδικος ⁶ἄδικος.

῎Εοικε.

Κινδυνεύει ἄρα ὃ μὲν οἱ πρόγονοι ἡμῖν ⁷κατέλιπον σοϕίαν δικαιοσύνη εἶναι, ὃ δὲ ἀμαϑίαν, τοῦτο δὲ ^d1ἀδικία.

῎Εοικεν.

῾Εκόντες δὲ ἀμαϑεῖς εἰσιν οἱ ἄνϑρωποι ²ἢ ἄκοντες;

῎Ακοντες.

῎Ακοντες ἄρα καὶ ἄδικοι;

Φαί³νεται.

Οἱ δὲ ἄδικοι πονηροί;

Ναί.

᾿Ακοντες ἄρα πονηροὶ ⁴καὶ ἄδικοι;

Παντάπασι μὲν οὖν.

1.

ἐν […] τῷ δέοντι καὶ τῷ καιρῷ […] δίκαια (375a2–3)

ἐν τῷ δέοντι = δίκαια

w potrzebie = sprawiedliwe

Zał.

2.

ἐν δὲ τῷ μὴ δέοντι ἄδικα (375a3–4)

ἐν τῷ μὴ δέοντι = ἄδικα

nie w potrzebie = niesprawiedliwe

Zał.

3.

ὁ […] ἐν τῷ δέοντι […] ποιῶν δίκαια ποιεῖ (375a4–5)

ἐν τῷ δέοντι ποιῶν = δίκαια ποιῶν

działający w potrzebie = działający sprawiedliwie

1., R7.2

4.

ὁ […] μὴ ἐν τῷ δέοντι ἄδικα (375a5)

ἐν τῷ μὴ δέοντι ποιῶν = ἄδικα ποιῶν

działający nie w potrzebie = działający niesprawiedliwie

2., R7.2

5.

ὁ μὲν τὰ δίκαια ποιῶν δίκαιος (375a6)

δίκαια ποιῶν = δίκαιος

działający sprawiedliwie = sprawiedliwy

Zał.

6.

ὁ δὲ τἄδικα ἄδικος (375a6–7)

ἄδικα ποιῶν = ἄδικος

działający niesprawiedliwie = niesprawiedliwy

Zał.

7.

ὁ […] ἐπιστάμενος οἷός τε τὰ δέοντα ποιεῖν ἐστιν καὶ ἐν τῷ δέοντι καὶ ἐν τῷ καιρῷ (375b4–5)

ἐπιστάμενος = ἐν τῷ δέοντι ποιῶν

wiedzący = działający w potrzebie

Zał.

8.

ὁ δὲ μὴ ἐπιστάμενος οὔ (375b5–6)

μὴ ἐπιστάμενος = ἐν τῷ μὴ δέοντι ποιῶν

niewiedzący = działający nie w potrzebie

Zał.

9.

῾Ο […] ποιῶν ἐν τῷ δέοντι δίκαιος (375c1)

ἐν τῷ δέοντι ποιῶν = δίκαιος

działający w potrzebie = sprawiedliwy

3., 5., R1.1.2.4

10.

Δι' ἐπιστήμην ἄρα δίκαιος ὁ δίκαιος (375c2)

ἐπιστάμενος = δίκαιος

wiedzący = sprawiedliwy

7., 9., R1.1.2.4

11.

Δι' ἀμαϑίαν ἄρα ὁ ἄδικος ἄδικος

μὴ ἐπιστάμενος = ἄδικος

niewiedzący = niesprawiedliwy

4., 6., 8., R1.1.2.10

12.

ἀμαϑεῖς εἰσιν […] ἄκοντες (375d1–2)

μὴ ἐπιστάμενος ∥ ἕκων

niewiedzący ∥ dobrowolny

Zał.

13.

ἄκοντες ἄρα καὶ ἄδικοι (375d2)

ἄδικος ∥ ἕκων

niesprawiedliwy ∥ dobrowolny

11., 12., R1.2.8.1

14.

Οἱ δὲ ἄδικοι πονηροί (375d3)

ἄδικος = πονηρός

niesprawiedliwy = zły

Zał.

15.

ἄκοντες ἄρα πονηροὶ (375d3–4)

πονηρός ∥ ἕκων

zły ∥ dobrowolny

13., 14., R1.2.8.2

(Regner)

— Wróćmy teraz do tamtego. Skoro dając czynom tę samą nazwę, uznajesz jedne za sprawiedliwe, inne za niesprawiedliwe, to czy możesz powiedzieć, które z nich są sprawiedliwe, które zaś niesprawiedliwe?

— Co do mnie, wydaje mi się, że dokonane w potrzebie i we właściwych okolicznościach są sprawiedliwe, dokonane zaś bez potrzeby są niesprawiedliwe.

— Pięknie ci się wydaje. Ten więc, kto w potrzebie dokonuje jakiegokolwiek z tych czynów, postępuje sprawiedliwie, ten zaś kto bez potrzeby, postępuje niesprawiedliwie?

— Tak.

— Czy więc ten, kto dokonuje czynów sprawiedliwych, nie jest sprawiedliwy, a ten, kto dokonuje czynów niesprawiedliwych, nie jest niesprawiedliwy?

— Jest tak.

— Kim więc jest ten, kto w potrzebie i we właściwym czasie umie i krajać, i przypalać, i powodować odchudzenie?

— Lekarzem.

— Czy dlatego, że się zna na tym, czy dla czego innego?

— Dlatego, że się zna.

— Kto zaś jest władny, gdy zajdzie potrzeba, kopać, orać, sadzić?

— Rolnik.

— Czy dlatego, że się zna na tym, czy dlatego, że się nie zna?

— Dlatego, że się zna.

— Czy nie jest więc tak samo w innych wypadkach? Ten, kto się zna na rzeczy, władny jest i to czynić, co należy, i gdy trzeba, i o właściwej porze, ten zaś, kto się nie zna na tym, nie jest władny?

— Słusznie powiadasz.

— A więc, kto jest obeznany z tym, władny jest i kłamać, i oszukiwać, i wspomagać, i dokonywać każdego z tych czynów w potrzebie i we właściwym czasie, ten zaś, kto nie jest z tym obeznany, nie jest władny.

— Prawdę mówisz.

— Ten zaś, kto te rzeczy czyni, gdy zachodzi potrzeba, jest sprawiedliwy?

— Tak.

— Tak zaś postępuje w każdym razie dzięki wiedzy?

— Jakżeby inaczej?

— Przez wiedzę przeto sprawiedliwy jest sprawiedliwy?

— Tak.

— Czyż więc nie przez przeciwieństwo do sprawiedliwego niesprawiedliwy jest niesprawiedliwy?

— Zdaje się, że tak.

— Sprawiedliwy zaś jest sprawiedliwy dzięki mądrości.

— Tak.

— Niesprawiedliwy jest więc niesprawiedliwy przez głupotę.

— Wydaje się, że tak.

— Chyba więc przodkowie pozostawili nam przeświadczenie, że mądrością jest sprawiedliwość i że głupotą jest też niesprawiedliwość.

— Tak się zdaje.

— Czy ludzie są dobrowolnie głupcami, czy niedobrowolnie?

— Niedobrowolnie.

— A więc niedobrowolnie również niesprawiedliwymi.

— Zdaje się.

— Niesprawiedliwi zaś są występni?

— Tak.

— A więc występnymi i niesprawiedliwymi są niedobrowolnie?

— Całkowita prawda.